بتاکاروتن
بتا کاروتن یک رنگدانه‌ی قرمز و نارنجی و متعلق به گروهی از رنگدانه‌های رنگی به نام کاروتنوئیدها است که در گیاهان و میوه‌ها به ویژه هویج و سبزیجات رنگارنگ یافت می‌شود اما خواص قرص بتاکاروتن چیست؟ بتاکاروتن و سایر رنگدانه‌های قرمز، نارنجی و زرد به نام کاروتنوئیدها آنتی اکسیدان شناخته می‌شوند. اثرات آنتی اکسیدانی و ضد التهابی آن‌ها به محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب کمک می‌کند.
همچنین بتاکاروتن پیش‌ساز ویتامین A به شمار می‌رود. یعنی بدن بتا کاروتن را به ویتامین A که یک ویتامین ضروری است تبدیل می‌کند. بتاکاروتن نقش مهمی در سلامتی بدن دارد و خوردن مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه بهترین راه برای وارد کردن آن به رژیم غذایی شما است. البته مصرف مکمل بتاکاروتن سریع‌ترین راه برای دریافت بتاکاروتن است اما قرص بتاکاروتن چیست؟ با خواندن این مطلب درباره‌ی بتاکاروتن و مکمل‌های آن بیشتر بدانید.
بتاکاروتن چیست؟
بدن انسان بتا کاروتن را به ویتامین A (رتینول) تبدیل می‌کند. در واقع بتا کاروتن پیش‌ساز ویتامین A است. ما برای سلامت پوست و غشاهای مخاطی، سیستم ایمنی بدن و سلامت چشم و بینایی به ویتامین A نیاز داریم.
بتاکاروتن به خودی خود یک ماده‌ی مغذی ضروری محسوب نمی‌شود. اما به دلیل نقشی که در تولید ویتامین A دارد، اهمیت زیادی پیدا کرده است. فرمول شیمیایی بتاکاروتن (C40H56) در سال ۱۹۰۷ کشف شد.
ویتامین A را می‌توان از غذاهای حاوی بتاکاروتن یا از مکمل و قرص بتاکاروتن تأمین کرد. مزیت مصرف بتاکاروتن از طریق مکمل غذایی این است که بدن آن را فقط به اندازه‌ی نیاز خود دریافت می‌کند زیرا دریافت ویتامین A اضافی سمی است. ممکن است در صورت مصرف بیش از حد مکمل‌ها سطوح اضافی و سمی ویتامین A در بدن تجمع کنند. همین سمیت، زمینه‌ساز مباحث زیادی در مورد بتاکاروتن بوده است. این کاروتنوئید که در اوایل دهه ۱۹۹۰ به عنوان نماد امید برای پیشگیری از سرطان معرفی شد، چند سال بعد توسط بسیاری از افراد به عنوان خطری برای سلامتی شناخته شده و برخی از رسانه‌های عمومی هنوز در مورد آن هشدار می‌دهند.
از این نقطه به بعد، بتاکاروتن در نظر برخی، شهرت بدی پیدا کرد. البته نباید این واقعیت را نادیده گرفت که بتاکاروتن به عنوان یک پیش ساز ویتامین A(پروویتامین A) یک منبع بی‌خطر و احتمالاً برای بسیاری از افراد مهم‌ترین منبع ویتامین A به شمار می‌رود. ویتامین A برای حفظ غشاهای مخاطی و حمایت از سیستم ایمنی بدن در برابر بیماری‌های عفونی مهم است. از آنجایی که مصرف غذاهای غنی از ویتامین A به ویژه جگر، اغلب برای برآورده کردن نیازها کافی نیست، بتاکاروتن در این‌جا نقش کلیدی ایفا می‌کند.
خواص و فواید بتاکاروتن
بتاکاروتن از راه‌های مختلفی به سلامت بدن کمک می‌کند اما خواص قرص بتاکاروتن چیست؟
آنتی‌اکسیدان قوی
بیشتر خواص بتاکاروتن از این مورد ناشی می‌شود. بتاکاروتن، مانند همه‌ی کاروتنوئیدها، یک آنتی‌اکسیدان به شمار می‌رود. آنتی‌اکسیدان ماده‌ای است که اکسیداسیون مولکول‌های دیگر را مهار کرده و از بدن در برابر رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند. این رادیکال‌های آزاد از طریق اکسیداسیون به سلول‌ها آسیب می‌رسانند. آسیب ناشی از رادیکال‌های آزاد اگر ادامه پیدا کند، می‌تواند باعث ایجاد چندین بیماری مزمن در فرد شود. دریافت کافی بتاکاروتن با کاهش خطر ابتلا به تعدادی از بیماری‌ها مرتبط است. بتاکاروتن از سلول‌ها در برابر فعالیت‌های مخرب مولکول‌های تهاجمی اکسیژن و دیگر رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند و احتمالاً از این طریق می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد.
چندین مطالعه نشان داده‌اند که آنتی اکسیدان‌ها از طریق رژیم غذایی به سیستم ایمنی افراد کمک کرده و خطر ابتلا به سرطان و بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهند. افرادی که روزانه حداقل چهار وعده میوه یا سبزیجات غنی از بتاکاروتن مصرف کنند، کمتر در معرض خطر ابتلا به سرطان یا بیماری‌های قلبی خواهند بود.
همچنین طبق یک بررسی علمی، مردانی که به مدت ۱۵ سال یا بیشتر از مکمل‌های بتاکاروتن استفاده کردند، به طور قابل توجهی کمتر از سایر مردان دچار زوال شناختی شدند. طبق نظر محققان، استرس اکسیداتیو یک عامل کلیدی در زوال شناختی است و مکمل‌های آنتی‌اکسیدانی با رفع استرس اکسیداتیو به جلوگیری از زوال شناختی کمک می‌کنند.
محافظت از پوست در برابر آفتاب
مطالعات نشان می‌دهد رژیم غذایی سرشار از مواد شیمیایی گیاهی مانند بتاکاروتن به بهبود دفاع پوست در برابر اشعه‌ی ماوراء بنفش خورشید کمک می‌کند. با مصرف بتاکاروتن برای پوست، خاصیت ارتجاعی پوست حفظ می‌شود و اثرات آسیب‌های ناشی از نور خورشید از جمله خطوط ریز، چین و چروک و لکه‌های خورشیدی کاهش خواهد یافت.
اثرات بتاکاروتن ممکن است به پیشگیری از آکنه و کاهش لکه‌های پوستی نیز کمک کند. همچنین توانایی لایه‌برداری طبیعی با افزایش گردش سلولی، بهبود سلامت و ظاهر پوست دارد.
هنگامی که بدن انسان در معرض اشعه‌ی خورشید قرار می‌گیرد، بسیاری از فرآیندها در پوست شروع می‌شوند. اشعه‌ی ماوراء بنفش به پوست نفوذ کرده و تغییراتی در عناصر زیرین ایجاد می‌کند. اشعه‌ی خورشید باعث می‌شود پوست تولید ملانین (نوعی رنگدانه‌ی رنگی در پوست) را افزایش دهد. این ماده‌ی رنگی از پوست در برابر قسمت‌های آسیب‌رسان اشعه‌ی خورشید محافظت می‌کند.
با افزایش تولید ملانین، نه تنها پوست مقاوم‌تر شده، بلکه برنزه‌تر نیز می‌شود. بتاکاروتن به افزایش تولید ملانین در برابر آسیب‌های آفتاب کمک می‌کند. به عبارت دیگر، مصرف بیشتر بتاکاروتن هم از پوست محافظت کرده و هم آن را برنزه و طلایی‌رنگ می‌کند.
حفظ سلامت چشم و بینایی
یکی دیگر از خواص بتاکاروتن حفظ سلامت چشم و بینایی است. هنگامی که شما غذایی حاوی بتاکاروتن می‌خورید، این ماده‌ی شیمیایی در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود. ویتامین A به محافظت از پوشش روی سلول‌های بینایی چشم یعنی قرنیه، کمک می‌کند.
بتاکاروتن علاوه بر محافظت از قرنیه، مانعی برای غشاهای مخاطی ایجاد کرده و با این کار به جلوگیری از عفونت چشم و مشکلات مربوط به خشکی چشم کمک می‌کند.
همچنین بتاکاروتن ممکن است برخی بیماری‌های چشمی مانند رتینیت پیگمانتوزا (RP) را بهبود بخشد. RP، یک بیماری ارثی است که باعث تحلیل رفتن تدریجی شبکیه چشم و در نهایت منجر به نابینایی می‌شود.
مصرف بتاکاروتن برای چشم که تا حد زیادی به عنوان یک ماده‌ی مغذی در هویج شناخته می‌شود، سابقه‌ای تاریخی دارد. در طول جنگ جهانی دوم، وزارت غذای بریتانیا خوردن هویج را به طور گسترده تبلیغ می‌کرد زیرا بر این باور بودند که در خاموشی‌های ناشی از جنگ کمک شایانی به بهبود بینایی می‌کند. قبل از آن زمان، هویج مصرف عمومی نداشت.
Nyctalopia وضعیتی است که دیدن در نور کم را بسیار چالش برانگیز می‌کند و نام پزشکی آن شب کوری است. مطالعات نشان می‌دهد که اگر کمبود ویتامین A باعث شب کوری شود، مصرف قرص بتاکاروتن می‌تواند به کاهش علائم آن کمک کند.
سطوح بالای بتاکاروتن و سایر کاروتنوئیدها در خون، شانس ابتلا به نوع دیگری از بیماری‌های چشمی یعنی AMD (دژنراسیون ماکولای وابسته به سن) را که اغلب با افزایش سن افراد بدتر می‌شود، کاهش می‌دهد.
تقویت سیستم ایمنی
تقویت سیستم ایمنی یکی دیگر از خواص قرص بتاکاروتن است. از آنجایی که بتاکاروتن یک آنتی‌اکسیدان محسوب می‌شود، می‌تواند با کاهش استرس اکسیداتیو در بدن، سلامت ایمنی بدن را افزایش دهد. استرس اکسیداتیو به طور مستقیم باعث ایجاد بیماری‌های مزمن از جمله بیماری قلبی، آرتریت، بیماری آلزایمر، دیابت، سکته مغزی و تصلب شرایین می‌شود.
آنتی اکسیدان‌ها با از بین بردن و دفع رادیکال‌های آزاد، عملکرد ایمنی بدن را تقویت می‌کنند. رادیکال‌های آزاد باعث آسیب به بافت‌های بدن شده و در نتیجه باعث التهاب مزمن و ابتلا به بیماری می‌شوند. محققان ثابت کرده‌اند که بتاکاروتن باعث افزایش فعالیت و همچنین افزایش کمیت سلول‌های ایمنی می‌شود.
کاروتنوئیدهایی مانند بتاکاروتن با تنظیم ژن و رگ‌زایی یا رشد و توسعه‌ی عروق خونی جدید مرتبط هستند که بر عملکرد سیستم ایمنی تأثیر می‌گذارد.
یک پیش‌شرط لازم برای عملکرد مناسب سیستم ایمنی، تامین کافی ریزمغذی‌ها است که می‌تواند پاسخ ایمنی را تقویت کند و دفاع بدن را در برابر عفونت‌ها بهبود بخشد. به عنوان مثال، ویتامین A تولید سلول‌های مهم ایمنی را تقویت می‌کند و نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ غشای مخاطی دهان، بینی، گلو و ریه‌ها دارد. بنابراین از ایجاد موانع فیزیکی که در محافظت در برابر عوامل بیماری‌زا اهمیت اساسی دارند محافظت می‌کند. در نتیجه تأمین بتاکاروتن کافی برای بدن یک نیاز اساسی به خصوص در فصل سرما برای کاهش خطر ابتلا به سرماخوردگی است.
همچنین مطالعات نشان داده است که بتاکاروتن باعث افزایش تعداد لنفوسیت‌ها (گلبول‌های سفید خون) می‌شود که مسئول شناسایی و دفع باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند. علاوه‌براین، بتاکاروتن فعالیت سلول‌های کشنده‌ی طبیعی را افزایش می‌دهد که قادر به شناسایی و تخریب سلول‌های غیر طبیعی مانند سلول‌های تومور و سلول‌های آلوده به ویروس هستند.
روش‌های تأمین بتاکاروتن
بتاکاروتن مورد نیاز بدن خود را می‌توانید از روش‌های مختلف تأمین کنید. در ادامه، با این روش‌ها آشنا می‌شوید.
منابع غذایی غنی
بتاکاروتن در میوه‌ها و سبزیجات با رنگ‌های قرمز، نارنجی یا زرد به وفور یافت می‌شود. البته، مصرف سبزی‌های دارای برگ‌های تیره یا سایر سبزیجات سبز را نیز فراموش نکنید زیرا این سبزیجات حاوی مقادیر مناسبی از این آنتی‌اکسیدان هستند.
برخی تحقیقات نشان داده است که هویج پخته شده کاروتنوئید بیشتری نسبت به هویج خام دارد. همچنین افزودن روغن زیتون می‌تواند فراهمی زیستی (میزان جذب) کاروتنوئیدها را افزایش دهد.
بتاکاروتن یک ترکیب محلول در چربی است. به همین دلیل خوردن این ماده همراه با چربی جذب آن را بهبود می‌بخشد.
غذاهای دارای بالاترین میزان بتاکاروتن عبارت‌اند از:
- سبزی‌های دارای برگ تیره مانند کلم پیچ و اسفناج
- سیب زمینی شیرین
- هویج
- کلم بروکلی
- کدو حلوایی
- طالبی
- فلفل قرمز و زرد
- زردآلو
- کلم بروکلی
- نخود فرنگی
- کاهو
بتاکاروتن در این گیاهان و ادویه‌جات نیز موجود است:
- پاپریکا
- فلفل کاین
- فلفل قرمز
- جعفری
- گشنیز
- مرزنجوش
- مریم گلی
- گشنیز
۱۰۰ گرم سیب زمینی شیرین آب‌پز حاوی ۹۴۰۶ میکروگرم بتاکاروتن است. ۱۰۰ گرم هویج پخته شده ۸۲۷۹ میکروگرم بتاکاروتن را فراهم می‌کند. ۱۰۰ گرم اسفناج پخته شده بدون چربی حدود ۶۱۰۳ میکروگرم بتاکاروتن را فراهم می‌کند. ترکیب این غذاها، گیاهان و ادویه‌ها با چربی‌های سالم مانند روغن زیتون، آووکادو یا مغزها و دانه‌ها می‌تواند به جذب بهتر بتاکاروتن در بدن کمک کند.
مکمل‌های بتاکاروتن (Betacarotene)
برای تأمین بتاکاروتن مورد نیاز بدنتان می‌توانید از مکمل‌ها نیز استفاده کنید. در ادامه با بهترین مکمل‌هایی که به تأمین این ماده مغذی کمک می‌کنند، آشنا می‌شوید.
قرص ۳۰ عددی ایمیونیس ارجینال (Immunace Original)
یک مولتی‌ویتامین کامل که علاوه بر بتاکاروتن با دارا بودن ویتامین C، روی و سلنیوم به عملکرد طبیعی سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.
قرص ۳۰ عددی ویژنیس ارجینال (Visionace Original)
یک مولتی‌ویتامین کامل بدون نیاز به مصرف مکمل اضافی که از سلامت عمومی و بینایی شما به‌خوبی محافظت می‌کند. این مکمل ۲۳ ریز مغذی از جمله ویتامین A، B2 و روی دارد. همچنین حاوی ویتامین B3 است که به حفظ غشاهای مخاطی طبیعی کمک می‌کند. مصرف این مکمل برای کسانی که از لنزهای تماسی استفاده می‌کنند یا کسانی که ساعت‌های طولانی پشت صفحه‌ی کامپیوتر کار می‌کنند، ایده‌آل است.
کپسول ۹۰ عددی بتاکاروتن نیچرز بِست (Nature’s Best)
این کپسول بتاکاروتن با کارایی بالا، ۱۵ میلی‌گرم کاروتنوئیدهای مخلوط را با عنوان بتاکاروتن، لوتئین و زآگزانتین فراهم می‌کند. این مکمل با استفاده از فرم طبیعی بتاکاروتنِ استخراج شده از جلبک صورتی Dunaliella salina درست شده است.
قرص ۳۰ عددی سپید طب
این قرص که خواص آنتی‌اکسیدانی دارد در بهبود عملکرد سیستم ایمنی و همچنین در بهبود حساسیت به نور در افراد مبتلا به اریتروپویتیک پورفیریا تأثیرگذار است. همچنین از پیشرفت بیماری AMD (دژنراسیون ماکولای وابسته به سن) جلوگیری می‌کند.
نکات مصرف قرص بتاکاروتن
- مکمل‌های بتاکاروتن به دو صورت قرص و کپسول در دسترس هستند. بتاکاروتن محلول در چربی است. بنابراین برای اطمینان از جذب باید آن را همراه با وعده‌های غذایی حاوی حداقل ۳ گرم چربی مصرف کنید.
- مکمل‌های بتاکاروتن ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سرطان را در افرادی که به شدت سیگار می‌کشند یا الکل می‌نوشند، افزایش دهد. این افراد بدون مشورت با پزشک نباید بتاکاروتن مصرف کنند.
- هرچند مطالعات حیوانی نشان می‌دهد که بتاکاروتن برای جنین یا نوزاد سمی نیست، اما اطلاعات کافی برای دانستن اینکه چه سطوحی بی‌خطر هستند وجود ندارد. اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی هستید، مکمل‌های بتاکاروتن را فقط در صورت دستور پزشک مصرف کنید. البته دریافت بتاکاروتن از طریق غذا بی‌خطر است.
- مکمل‌های بتاکاروتن می‌توانند با داروهای استاتین، کلستیرامین، کلستیپول و ارلیستات تداخل داشته باشند. علاوه بر این داروها، روغن معدنی (که برای درمان یبوست استفاده می‌شود) نیز ممکن است سطح بتاکاروتن خون را کاهش دهد. مصرف مداوم الکل ممکن است با بتاکاروتن تداخل داشته باشد و خطر آسیب کبدی را افزایش دهد.
عوارض جانبی احتمالی مکمل بتاکاروتن
بتاکاروتن زمانی که در مقادیر مناسب برای شرایط پزشکی خاص مصرف شود، بی‌خطر است اما مکمل‌های بتاکاروتن برای مصرف عمومی توصیه نمی‌شوند.
مکمل‌های بتاکاروتن در صورت مصرف خوراکی در دوزهای بالا به‌ویژه زمانی که طولانی‌مدت مصرف شوند، ناایمن هستند. دوزهای بالای بتاکاروتن می‌تواند پوست را زرد یا نارنجی کند. حتی مصرف دوزهای بالای مکمل‌های بتاکاروتن ممکن است احتمال مرگ به هر علتی را افزایش دهد. همچنین خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها را افزایش می‌دهد و احتمالاً عوارض جانبی جدی دیگری ایجاد خواهد کرد.
عوارض جانبی بتاکاروتن عبارت‌اند از:
- تغییر رنگ پوست (زردی که در نهایت از بین می‌رود)
- شل شدن مدفوع
- کبودی
- درد مفاصل
سؤالات متداول
دوز مصرفی مناسب قرص بتاکاروتن چقدر است؟
دوز مصرفی مناسب قرص بتاکاروتن معمولاً از ۱۵ تا ۳۰ میلی‌گرم در روز متغیر است اما بهتر است برای توصیه‌های فردی با متخصص مشورت کنید.
بتاکاروتن چگونه بر سلامت چشم تاثیر می‌گذارد؟
بتاکاروتن با کاهش خطر ابتلا به دژنراسیون ماکولا مرتبط با افزایش سن و به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی، به محافظت از سلامت چشم کمک کند.
منابع طبیعی بتاکاروتن کدام‌اند؟
منابع طبیعی بتاکاروتن شامل هویج، سیب زمینی شیرین، اسفناج، کلم پیچ، کدو حلوایی و سایر میوه‌ها و سبزیجات نارنجی و سبزرنگ می‌شوند.
قرص بتاکاروتن برای تنبلی تخمدان مفید است؟
شواهد محدودی برای تأثیر استفاده از قرص بتاکاروتن برای تنبلی تخمدان وجود دارد. مشاوره با یک متخصص برای درمان‌های مناسب توصیه می‌شود.
توصیه نهایی
بتاکاروتن به عنوان یک پروویتامین A، اثرات سلامتی بسیار مفیدی بر بدن دارد. بتاکاروتن به بهبود بینایی، سلامت سیستم ایمنی، عملکرد ریه، سلامت روان و حتی ظاهر پوست کمک می‌کند. بتاکاروتن به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی می‌تواند به تقویت عملکرد سیستم ایمنی بدن شما کمک کرده و در مبارزه و پیشگیری از بیماری‌ها و عفونت‌های مزمن تأثیرگذار باشد.
بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری قلبی، آرتریت، بیماری آلزایمر و بسیاری از بیماری‌های دیگر با فعالیت آنتی‌اکسیدانی که توسط بتاکاروتن و سایر کاروتنوئیدها ایجاد می‌شود، کاهش می‌یابد.
بتاکاروتن که فقط در صورت نیاز به ویتامین A تبدیل می‌شود، راهی مطمئن برای افزایش سطح ویتامین A بدون خطر سمیت این ویتامین مفید است. خوردن چربی‌های سالم مانند آووکادو و آجیل به دلیل ماهیت محلول در چربی به جذب بهتر بتاکاروتن کمک می‌کند.
فراموش نکنید که همیشه قبل از افزودن هر گونه مکمل جدید به رژیم غذایی خود با پزشک مشورت کنید.