عارضه کم‌خونی زمانی اتفاق می‌افتد که گلبول قرمز سالم و کافی برای حمل اکسیژن به اندام‌های مختلف بدن وجود نداشته باشد. درنتیجه، احساس سرما و علائم خستگی یا ضعف طبیعی است. انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد، اما شایع‌ترین آن کم‌خونی ناشی از فقر آهن است. می‌توان به اضافه کردن آهن به رژیم غذایی، علائم این کم‌خونی را کاهش داد.
کم‌خونی چیست؟
کم‌خونی وقتی رخ می‌دهد که بدن گلبول قرمز کافی ندارد یا گلبول‌های قرمزش آن‌طور که باید کار نمی‌کنند. گلبول‌های قرمز خون وظیفه حمل اکسیژن به سراسر بدن را بر عهده دارند. اکسیژن به سلول‌های شما نیرو می‌دهد و باعث می‌شود بدنتان انرژی داشته باشد. بدون گلبول‌های قرمز، بدن انرژی لازم را برای انجام عملکردهای مختلف نخواهد داشت. اگرچه برخی از انواع آنمی کوتاه‌مدت و خفیف هستند، برخی دیگر می‌توانند تا پایان عمر ادامه داشته باشند. در صورت عدم درمان سریع کم‌خونی، این عارضه می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
دلایل ابتلا به کم‌خونی
آنمی زمانی رخ می‌دهد که خون به اندازه کافی هموگلوبین یا گلبول قرمز نداشته باشد. این عارضه اتفاق می‌افتد اگر:
- بدن به اندازه کافی هموگلوبین یا گلبول قرمز نسازد.
- خونریزی باعث از بین رفتن گلبول‌های قرمز و هموگلوبین سریع‌تر از جایگزینی آن‌ها شود.
- بدن گلبول‌های قرمز و هموگلوبین را از بین ببرد.
علائم کم‌خونی
علائم کم‌خونی در زنان و علائم کم‌خونی در مردان به علت و شدت کم خونی بستگی دارد. گاهی اوقات این عارضه به قدری خفیف است که در ابتدا با هیچ علائمی همراه نیست. علائم معمولا به تدریج رخ می‌دهند و با بدتر شدن کم‌خونی، بدتر می‌شوند.
اگر بیماری دیگر باعث کم‌خونی شده باشد، علائم آن بیماری می‌توانند علائم آنمی را پنهان کنند. به طور کلی علائم کم‌خونی شامل موارد زیر می‌شوند:
- خستگی
- ضعف
- تنگی نفس
- پوست رنگ‌پریده یا زرد که در افراد سفیدپوست بیشتر دیده می‌شود
- ضربان قلب نامنظم
- سرگیجه یا سبکی سر
- درد قفسه سینه
- سرد شدن دست و پا
- سردرد
روش تشخیص کم خونی
در ابتدا پزشک سوالاتی را در خصوص علائم از بیمار خواهد پرسید. از آنجایی که آنمی زمانی رخ می‌دهد که بدن گلبول‌های قرمز سالم کافی نداشته باشد، برای بررسی گلبول‌های قرمز آزمایش خون انجام می‌شود:
- آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون (CBC): پزشک از این آزمایش برای بررسی تمامی سلول‌های خونی با تمرکز بر گلبول‌های قرمز استفاده می‌کند. در این آزمایش، تمامی گلبول‌های قرمز شمرده شده و اندازه و شکل آن‌ها ارزیابی می‌شود. همچنین می‌توان از این آزمایش برای بررسی سطح ویتامین B12 یا B9 استفاده کرد.
- آزمایش اسمیر خون محیطی: پزشک گلبول‌های قرمز بیمار را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند.
انواع کم‌خونی
انواع مختلفی از کم‌خونی وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شوند:
کم‌خونی فقر آهن
کم‌خونی ناشی از فقر آهن، شایع‌ترین نوع کم‌خونی بوده و زمانی رخ می‌دهد که خون آهن کافی را برای تولید گلبول‌های قرمز و هموگلوبین سالم نداشته باشد. این نوع آنمی که شایع‌ترین و گسترده‌ترین اختلال تغذیه‌ای در جهان است، بیش از 30 درصد از کم‌خونی کل جهان را تشکیل می‌دهد.
گلبول‌های قرمز اکسیژن را به بافت‌های بدن رسانده و دی‌اکسیدکربن را خارج می‌کنند. عدم وجود گلبول قرمز کافی فعال در بدن می‌تواند منجر به خستگی و تنگی‌نفس شود.
درمان این نوع آنمی زمان‌بر بوده و ممکن است پزشک چند روش درمانی مختلف را امتحان کند تا به بهترین نتیجه برسد. این روش‌های درمانی عبارت‌اند از
- مصرف مکمل‌های آهن: این داروهای تجویز شده و بدن نسخه را می‌توان به صورت قرص یا مایع (در کودکان و نوزادان) مصرف کرد. ماه‌ها زمان لازم است تا مکمل‌های آهن در بدن تغییر ایجاد کنند. پزشک دستورالعمل‌های خاصی را در خصوص نحوه مصرف مکمل‌ها در اختیار بیمار قرار خواهد داد تا اطمینان حاصل شود بدن آهن را به درستی جذب می‌کند. ممکن است مصرف مکمل‌ها را با معده خالی یا همراه با ویتامین c توصیه کند.
- درمان علل زمینه‌ای: وقتی رژیم غذایی و مکمل‌ها برای درمان کافی نباشند، پزشک سعی می‌کند علل زمینه‌ای را شناخته و درمان کند. این درمان‌ها شامل 1-تجویز دارو، مانند قرص‌های ضدبارداری خوراکی برای کاهش دوره قاعدگی 2-آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای دیگر برای زخم معده 3-جراحی برای برداشتن پولیپ، تومور یا فیبروم خونریزی کننده می‌شوند.
- اگر وضعیت بیمار وخیم باشد، ممکن است آهن درمانی به صورت داخل وریدی یا به صورت تزریق به عضله انجام شود.
- اگر کم‌خونی فرد را در معرض خطر مشکلات قلبی یا سایر عوارض قرار دهد، ممکن است نیاز به تزریق خون باشد.
کم‌خونی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین
کم‌خونی مگالوبلاستیک زمانی رخ می‌دهد که بدن نتواند ویتامین B12 یا فولات را به اندازه کافی دریافت کند. اگر بدن این مواد مغذی را به اندازه کافی نداشته باشد، مغز استخوان برای ساخت گلبول‌های قرمز سالم دچار مشکل می‌شود. درمان کم‌خونی مگالوبلاستیک ممکن است شامل مصرف مکمل‌های ویتامین B12 و فولات و افزایش مصرف این ویتامین‌ها در رژیم غذایی باشد.
بدن افراد مبتلا به کم‌خونی پرنیشیوز یا کم‌خونی خطرناک نیز نمی‌تواند ویتامین B12 جذب کند. در صورت عدم درمان، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به سیستم عصبی و گوارشی وارد خواهد شد. درمان کم‌خونی پرنیشیوز معمولا شامل تزریق ویتامین B12 به صورت روزانه یا هفتگی است.
کم‌خونی آپلاستیک
کم‌خونی آپلاستیک نوعی اختلال خونی است که در آن مغز استخوان، به اندازه کافی سلول‌های خونی سالم نمی‌سازد. به همین دلیل از این عارضه به عنوان نارسایی مغز استخوان نیز یاد می‌شود. این بیماری بسیار نادر بوده و مردان و زنان را به طور مساوی تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. گزینه‌های درمانی برای کم‌خونی آپلاستیک شامل موارد زیر می‌شوند:
- آنتی‌بیوتیک برای پیشگیری و درمان عفونت
- درمان‌های دارویی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی برای جلوگیری از حمله سیستم ایمنی به مغز استخوان
- انتقال خون برای برگرداندن تعداد سلول‌های خون به سطح طبیعی
- درمان کیلاسیون آهن در افرادی که آهن بیش‌ازحد به بدنشان تزریق شده است
- پیوند سلول‌های بنیادی خون و مغز استخوان
کم‌خونی تالاسمی
تالاسمی نوعی اختلال خونی است که توسط ژن‌های وراثتی ایجاد می‌شود. فردی که تالاسمی دارد، بدنش به شکل غیرطبیعی هموگلوبین می‌سازد. تالاسمی انواع مختلفی داشته و هر نوع می‌تواند گلبول‌های قرمز خون را به روش متفاوتی تحت تاثیر قرار دهد.
کم‌خونی وراثتی
اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال اینکه دیگر اعضا هم درگیر شوند زیاد است. دو مورد از شایع‌ترین انواع بیماری خونی وراثتی شامل کم‌خونی داسی‌شکل و تالاسمی می‌شود. گلبول‌های قرمز داسی‌شکل به سختی حرکت می‌کنند و لبه‌های خمیده‌ای دارند. به همین دلیل بدن به طور مرتب به آن‌ها حمله می‌کند، اما نمی‌تواند با سرعت کافی انواع طبیعی و سالم را جایگزین کند.
کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن
این نوع کم‌خونی که کم‌خونی التهاب مزمن یا کم‌خونی التهابی نیز نامیده می‌شود، دومین شکل شایع کم‌خونی بعد از آنمی فقر آهن در نظر گرفته شده است. کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن زمانی رخ می‌دهد که یک وضعیت پزشکی طولانی مدت، بر توانایی بدن برای تولید گلبول قرمز سالم تاثیر بگذارد. شرایط زمینه‌ای می‌تواند متفاوت بوده و شامل بیماری‌های مزمنی مانند سرطان، عفونت، بیماری کلیوی، بیماری‌های خود ایمنی و التهابی مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس شود. اغلب مواقع، این بیماری‌های مزمن مانع از ایجاد گلبول‌های قرمز جدید در بدن می‌شوند. درمان هر یک از این بیماری‌ها می‌تواند بر تولید گلبول‌های قرمز تاثیر بگذارد.
روش‌های درمان کم‌خونی
ابتدا پزشک هماتولوژیست بررسی می‌کند که آیا کم‌خونی به دلیل رژیم غذایی نامناسب است یا فرد یک مشکل سلامتی جدی‌تر دارد. به طور کلی چند نمونه از درمان‌های رایج کم‌خونی شامل موارد زیر می‌شوند:
- در صورت نشان دادن علائم کم‌خونی خطرناک یا کم‌خونی فقر آهن، پزشک تغییر رژیم غذایی یا مصرف مکمل‌ها را توصیه خواهد کرد.
- اگر فرد به دلیل ابتلا به یک بیماری مزمن دچار کم‌خونی شده است، پزشک بیماری زمینه‌ای را درمان خواهد کرد. همچنین ممکن است برای افزایش تولید گلبول‌های قرمز داروهایی را تجویز کند.
- برای درمان کم‌خونی‌هایی مانند آپلاستیک یا همولیتیک که فرد گلبول‌های قرمز غیرطبیعی دارد، پزشک داروهایی مانند سرکوب کننده‌های سیستم ایمنی یا درمان‌هایی مانند تزریق خون را تجویز خواهد کرد.
چگونه از کم‌خونی پیشگیری کنیم؟
برخی از انواع کم‌خونی، مانند مواردی که ارثی هستند، قابل پیشگیری نیستند. با این حال، می‌توان اقداماتی را برای درمان خانگی کم‌خونی و کمک به کاهش خطر ابتلا به برخی دیگر از انواع کم‌خونی انجام داد، ازجمله:
- داشتن یک رژیم غذایی سالم حاوی غذاهای غنی از آهن مانند صدف، مرغ و گوشت گاو
- مصرف سبزیجات و غذاهای غنی از ویتامین C مانند مرکبات و آب میوه‌ها، فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، خربزه و توت فرنگی برای کمک به جذب آهن در بدن
- دریافت مقدار کافی فولات و B12 در رژیم غذایی یا مصرف مکمل‌ها
- صحبت با پزشک در مورد هورمون درمانی در صورت خونریزی شدید قاعدگی
اقدامات ضروری برای درمان کم‌خونی
اگرچه برخی از انواع کم‌خونی کوتاه مدت و خفیف هستند، برخی دیگر می‌توانند تا پایان عمر ادامه داشته باشند. راه‌های مختلفی برای کمک به کنترل کم‌خونی و درمان آن وجود دارد، ازجمله:
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم: رژیم غذایی نامناسب دلیل اصلی ایجاد کم‌خونی در افراد است. از پزشک خود سوال کنید برای کم‌خونی چی خوبه.
- نوشیدن آب کافی برای هیدراته ماندن
- ورزش منظم: با پزشک یا فیزیوتراپیست در مورد راه‌های انجام ورزش ایمن مشورت کنید.
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی: قرار گرفتن در معرض فلزات خاص ممکن است باعث کم‌خونی همولیتیک شود.
- شستن مکرر دست‌ها برای جلوگیری از عفونت: همچنین می‌توانید از پزشک در مورد واکسن‌هایی که در برابر عفونت‌های رایج از بدن محافظت می‌کنند بپرسید.
- مراقبت دقیق از دندان‌ها و مراجعه منظم به دندانپزشک: کم‌خونی ناشی از فقر آهن ممکن است باعث مشکلات دندانی شود.
- ردیابی علائم خود و اطلاع دادن به پزشک در مورد هر گونه تغییر.