درد معده به دردی گفته می‌شود که فرد در هر نقطه‌ای از شکم میان قفسه سینه تا کشاله ران احساس می‌کند. ممکن است که این درد در افراد مختلف شدت و ضعف متفاوتی داشته باشد. معده درد معمولا بر اعضای دیگر بدن مانند آپاندیس، کبد، کیسه صفرا، معده، پانکراس و روده‌ها تأثیر می‌گذارد اما علل درد معده چیست؟ انواع معده درد کدام‌اند؟ برای درمان این درد چه راه‌کارهایی وجود دارد؟ در ادامه، به چنین سؤالاتی پاسخ می‌دهیم.
علائم درد معده
ممکن است که معده درد را به شکل‌های مختلفی تجربه کنید. این مشکل علاوه بر درد ناحیه شکم نشانه‌های دیگری نیز دارد که رایج‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- درد عمومی: به دردی گفته می‌شود که در بیش از نیمی از ناحیه شکم شما احساس می‌شود و علت آن نوعی ویروس معده، سوء هاضمه یا گاز معده است.
- درد موضعی: به دردی اشاره دارد که تنها در ناحیه‌ای از شکم شما احساس می‌شود و مشکلات مربوط به معده، آپاندیس یا کیسه صفرا دلیل آن است.
- گرفتگی: این نوع درد دائم کم و زیاد می‌شود یا می‌آید و می‌رود. گرفتگی به‌ندرت به موضوعی جدی مربوط می‌شود و معمولا به دلیل وجود گاز معده، نیاز به دفع مدفوع یا قاعدگی اتفاق میفتد.
- درد کولیک: این درد مانند گرفتگی می‌آید و می‌رود اما معمولا شدید است و ناگهان شروع و پایان می‌یابد. علت این درد اغلب وجود سنگ کلیه یا سنگ کیسه صفراست.
برخی نشانه‌های دیگر نیز هستند که به عنوان علائم معده درد خطرناک شناخته می‌شوند. این نشانه‌ها که در صورت مشاهده به مراقبت پزشکی نیاز دارند، عبارت‌اند از:
- تب؛
- مدفوع خونی؛
- حالت تهوع و استفراغی که از بین نمی‌رود؛
- کاهش وزن؛
- پوست مایل به زرد؛
- شکمی که به لمس‌کردن بسیار حساس است؛
- شکم متورم.
شایعترین دلایل معده درد
ممکن است که علت درد معده مشکلات و بیماری‌های مختلفی باشد. بعضی از این بیماری‌ها مانند سرطان معده بسیار جدی قلمداد می‌شوند و برخی از دلایل معده درد موقتی یا به‌سادگی قابل درمان هستند.
بازگشت یا رفلاکس اسید معده
رفلاکس اسید معده به این دلیل اتفاق میفتد که دریچه‌ای در انتهای مری به نام اسفنکتر تحتانی مری، موقع رسیدن غذا به معده به‌درستی بسته نمی‌شود. در نتیجه، اسید معده به شکل معکوس از مری به سمت گلو و دهان جریان می‌یابد و به دهان طعم ترشی می‌دهد.
بازگشت اسید معده برای همه افراد در مقطعی از زندگی اتفاق میفتد. رفلاکس معده و سوزش سر دل هر از گاهی کاملا طبیعی است اما اگر بیش از ۲ بار در هفته و طی هفته‌های متوالی اتفاق بیفتد، مشکل جدی قلمداد می‌شود.
نفخ معده
نفخ یکی دیگر از دلایل معده درد است که زمانی اتفاق میفتد که شما احساس سیری بیش از حد و ناراحتی می‌کنید. این مشکل بسیار رایج است اما اگر احساس نفخ شدید دارید یا این احساس پس از مدتی برطرف نشد، باید به پزشک مراجعه کنید.
ورم معده( گاستریت)
ورم معده یا گاستریت به التهاب پوشش داخلی معده گفته می‌شود. التهاب گاستریت یکی از علل اصلی درد معده به شمار می‌رود و اغلب نتیجه عفونت یا باکتری است که در بیشتر مواقع باعث زخم معده می‌شود. استفاده منظم از برخی مسکن‌ها نیز می‌تواند شما را دچار ورم معده کند.
گستریت گاهی به طور ناگهانی و گاه آرام‌آرام در طول زمان ظاهر می‌شود. این التهاب در برخی از مواقع منجر به زخم معده و افزایش خطر ابتلا به سرطان معده می‌شود. بااین‌حال، ورم معده برای بیشتر افراد مشکل جدی محسوب نمی‌شود و با درمان به‌سرعت بهبود می‌یابد.
عفونت معده و ویروس
ویروس معده که با نام آنفولانزای معده نیز شناخته می‌شود، نوعی عفونت ویروسی است که معده و روده شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. عفونت معده باعث علائم گوارشی مانند سهال، گرفتگی شکم و حالت تهوع می‌شود.
درد معده عصبی و استرسی
تحقیقات دانشمندان ثابت کرده که میان مغز و روده ما از طریق سیستم عصبی مرکزی ارتباطی مستقیم وجود دارد. سیستم عصبی روده که انشعابی خارج از سیستم عصبی مرکزی است، به دستگاه گوارش کمک می‌کند و میان مغز و دستگاه گوارش ارتباط مستقیمی برقرار می‌کند. این ارتباط می‌تواند فرایندهای فیزیولوژیکی طبیعی در شرایط استرس‌زا یا اضطراب‌آفرین برای مغز به عنوان دردناک توصیف شوند.
هنگام استرس، هورمون‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی در بدن ترشح می‌شوند. این مسئله ممکن است بر تحرک روده یا نحوه فشار روده و معده و حرکت مواد زائد در بدن تأثیر منفی بگذارد و سبب بروز مشکل در دستگاه گوارش شود.
افرادی که استرس مزمن دارند، معمولا بیشتر غذا می‌خورند یا غذاهای ناسالم حاوی قند بالا مصرف می‌کنند که برای هضم و دستگاه گوارش مشکلاتی ایجاد می‌کند. در نتیجه، بیشتر از سایرین دچار درد معده می‌شوند.
واکنش دادن به لاکتوز
واکنش دادن به لاکتوز یا عدم تحمل لاکتوز به واکنشی می‌گویند که دستگاه گوارش نسبت به قند موجود در شیر نشان می‌دهد. افراد مبتلا به این مشکل، پس از خوردن لبنیات دچار نشانه‌های ناراحت‌کننده‌ای مانند درد معده می‌شوند. بسیاری از مردم در هضم لاکتوز مشکل دارند اما همه دچار نشانه‌های قابل توجه آن نمی‌شوند.
درد معده ناشی از مصرف غذا و دارو
گاهی اوقات علت معده درد به حساسیت غذایی یا دارویی مربوط می‌شود. ممکن است شما به برخی از داروها یا غذاهایی مانند محصولات لبنی، آجیل، تخم‌مرغ، کره بادام زمینی، سویا، ذرت، گندم و گلوتن حساسیت داشته باشید و دچار علائمی مانند درد معده شوید.
سوء هاضمه
سوء هاضمه نتیجه ترشح اسید معده به میزان بسیار اندک است و اغلب پس از غذا خوردن سبب درد یا سوزش قفسه سینه می‌شود. این درد ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.
انسداد روده
انسداد روده به مسدود شدن روده و عدم عبور غذا یا مایعات از روده کوچک یا بزرگ گفته می‌شود. انسداد روده یکی از دلایل معده درد به شمار می‌رود. معمولا علت انسداد روده نوارهایی با بافت فیبری هستند که در شکم ایجاد می‌شوند. فتق، سرطان روده بزرگ، مصرف داروهای خاص یا تنگی‌های ناشی از روده ملتهب که به دلیل بیماری‌هایی مانند کرون یا دیورتیکولیت ایجاد می‌شوند از علل مهم انسداد روده هستند.
آپاندیسیت
آپاندیسیت به التهاب آپاندیس که یک کیسه انگشتی شکل در سمت راست پایین روده و شکم است گفته می‌شود. آپاندیسیت سبب درد در سمت راست پایین شکم می شود. برای بسیاری از افراد این درد از اطراف ناف شروع می‌شود و سپس به بقیه نواحی کشیده می‌شود. معمولا با بدتر شدن التهاب آپاندیس، درد آپاندیسیت افزایش می‌یابد و در نهایت تشدید می‌شود.
سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا رسوبات سخت‌شده مایعات گوارشی است که در کیسه صفرا تشکیل می‌شود. کیسه صفرا اندامی گلابی‌شکل و کوچک است که در سمت راست شکم، درست زیر کبد قرار دارد. کیسه صفرا مایع گوارشی به نام صفرا را در خود نگه می‌دارد که در نهایت در روده کوچک آزاد می‌شود.
مشکلات کبد یا پانکراس
بسیاری از اختلالات بر کبد و پانکراس تأثیر می‌گذارند. مشکلات این دو عضو از بدن نیز می‌تواند انجام وظایف ضروری بدن برای هضم غذا، جذب مواد مغذی و دفع سموم توسط این اندام‌ها را دشوار کند. در نتیجه، احتمال بروز مشکلاتی نظیر معده درد بیشتر می‌شود.
مشکلات قلبی و عروقی
گاهی اوقات مشکلات قلبی و عروقی مانند حمله قلبی سبب می‌شوند که در ناحیه شکم احساس درد و ناراحتی داشته باشید. نشانه‌های حمله قلبی شبیه به سوءهاضمه است و گاهی شامل احساس سنگینی در قفسه سینه، معده درد یا سوزش سر دل می‌شود. این درد اغلب با درد معده اشتباه گرفته می‌شود اما این دو با یکدیگر تفاوت دارند. درد مربوط به سکته قلبی از قفسه سینه شروع می‌شود و به بازوها، فک، گردن، کمر یا معده شما می‌رسد.
سرطان معده
این سرطان معمولا در مراحل اولیه علائمی ندارد. تنها ممکن است فرد دچار سوءهاضمه و درد در قسمت بالای شکم شود. علائم این بیماری تا زمانی که سرطان پیشرفته نشود خود را نشان نمی‌دهند. در مراحل پیشرفته سرطان معده فرد دچار علائمی مانند احساس خستگی بسیار، کاهش وزن بدون دلیل، استفراغ خون و مدفوع سیاه شود. بنابراین، اگر مدام از خود می‌پرسید که درد بالای معده نشانه چیست و این درد را همراه با علائمی که گفتیم تجربه کردید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
انواع معده درد
معده درد به شکل‌های مختلفی اتفاق میفتد. انواع درد معده بر اساس سرعت شروع آن و مدت زمانی که طول می‌کشد، عبارت‌اند از:
- درد شدید که در طی چند ساعت یا چند روز شروع می‌شود و ممکن است که با نشانه‌های دیگری همراه شود. این درد علل متعددی مانند آپاندیسیت و انسداد روده دارد.
- درد مزمن که بیشتر طول می‌کشد و ممکن است هفته‌ها تا ماه‌ها یا حتی بیشتر از آن بیاید و برود. علت این درد نیز ممکن است بیماری‌های مختلفی نظیر سنگ کیسه صفرا و التهاب معده باشد.
- درد پیش‌رونده که با گذشت زمان بدتر می‌شود و اغلب با نشانه‌های دیگری همراه است. این درد معمولا به بیماری‌هایی مانند سرطان معده، کبد یا پانکراس مربوط می‌شود.
چه چیزهایی درد معده را تشدید می کنند؟
گاهی اوقات درد در ناحیه شکم و معده شدیدتر می‌شود. در این مواقع، معمولا درد به این دلایل رخ می‌دهد:
- یکی از اندام‌ها مانند آپاندیس پاره شده یا در معرض پارگی قرار دارد؛
- سنگ کیسه صفرا؛
- سنگ کلیه؛
- عفونت کلیه.
روش های تشخیص درد معده
علت معده درد بر اساس سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و در صورت نیاز آزمایش تشخیص داده می‌شود. احتمالا پزشک از شما سؤالاتی درباره ویژگی‌های دردتان می‌پرسد و اینکه آیا شما شرایط جسمی و زمینه‌ای برای درد معده را دارد یا خیر. سؤالات پزشک این موارد را مشخص می‌کند:
- محل درد؛
- شدت درد؛
- نوع درد؛
- آمدن و رفتن درد؛
- زمان شدت و ضعف درد؛
- سرایت احتمالی درد به سایر نواحی بدن؛
- مدت زمانی که درد معده دارید؛
- هر فعالیتی که ممکن است درد را بهتر یا بدتر کند.
علاوه‌براین، پزشک از شما درباره بیماری‌ها و ناراحتی‌هایی که به‌تازگی داشته‌اید و احتمال بارداری شما سؤال می‌کند. اگر پزشک به بیماری جدی مشکوک شده باشد، یکی از این آزمایش‌ها را تجویز می‌کند:
- آزمایش خون، ادرار یا مدفوع؛
- سونوگرافی شکم؛
- رادیوگرافی شکم؛
- توموگرافی رایانه‌ای اسکن شکم؛
- رادیوگرافی روده بزرگ؛
- آندوسکوپی؛
- الکتروکاردیوگرام.
نحوه درمان معده درد
درمان درد معده به علت و واکنشی آن نسبت به هر روش درمانی بستگی دارد. بسیاری از انواع معده درد مانند درد ناشی از یبوست، آلرژی غذایی یا ویروس معده با روش‌های خانگی درمان می‌شوند. بااین‌حال، برای درمان دردهای شدید یا مزمن نظیر درد ناشی از آپاندیسیت، انسداد روده، زخم معده، سرطان یا بیماری التهابی روده باید از روش‌های درمان دارویی یا عمل جراحی استفاده شود.
داروهای مناسب درد معده
داروهایی که معمولا برای درمان معده درد شدید تجویز می‌شوند، عبارت‌اند از داروهای:
- ضد اسپاسم؛
- ضد اسهال؛
- ملین؛
- ضد تهوع؛
- ضد نفخ؛
- آنتی اسی؛
- آنتی‌‌بیوتیک.
پزشک متخصص شما با توجه نشانه‌های بیماری و علائمی که با معده درد همراه شده‌اند، یکی از این داروها را تجویز می‌کند.
درمان معده درد با گیاهان دارویی
برای درمان سریع معده درد روش‌های خانگی و داروهای گیاهی مختلفی نیز وجود دارند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- زنجبیل؛
- دم‌نوش بابونه؛
- رژیم غذایی برات شامل موز، برنج، پوره سیب و نان تست؛
- نعناع تند یا عرق نعناع؛
- سرکه سیب؛
- پد گرم‌کننده؛
- حمام آب گرم.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در برخی از مواقع، درد در ناحیه شکم یا معده به مراقبت‌های فوری پزشکی نیاز دارد. اگر درد ناگهانی، شدید و فلج‌کننده در ناحیه شکم و معده داشتید، فورا به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس مراجعه کنید یا با شماره ۱۱۵ تماس بگیرید. علاوه‌براین، در صورت مشاهده دردی که چنین خصوصیاتی دارد باید به مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید:
- درد شدید یا دردی که هر لحظه بدتر می‌شود؛
- دردی که چندین ساعت یا بیشتر طول کشیده؛
- دردی که شما را از خواب بیدار می‌کند؛
- دردی که به گردن، سینه یا شانه‌ها سرایت می‌کند؛
- دردی که بلعیدن غذا را دشوار می‌سازد.
همچنین، اگر معده درد با چنین نشانه‌هایی همراه شود، باید فورا به اورژانس مراجعه کنید:
- خونریزی از روده یا مشاهده خون در ادرار؛
- خونریزی واژینال که با چرخه قاعدگی ارتباطی ندارد؛
- تغییر در عادات روده؛
- ناتوانی در ادرار یا مدفوع کردن یا دفع گاز معده؛
- استفراغ مداوم؛
- تب با دمای ۳۸ درجه سانتی‌گراد یا بالاتر؛
- تورم شکم؛
- کاهش وزن بدون دلیل؛
- پوست زرد رنگ.
اگر دردی که در بالای شکم احساس می کنید با ورزش بدتر می‌شود، احتمال حمله قلبی وجود دارد. در این شرایط، باید فورا با اورژانس تماس بگیرید.
اگر باردار هستید و معده درد دارید، باید با پزشک متخصص خود صحبت کنید. دردهای ناحیه شکم در دوران بارداری شایع‌اند اما همیشه باید بررسی شوند.
درصورتی‌که معده درد شما با شرایطی که توضیح دادیم مطابقت ندارند اما مکرر یا مداوم است یا به صورت خفیف شروع شده و بدتر می‌شود باید به پزشک مراجعه کنید.