از هر ۵ نفر ۱ نفر دچار یبوست مزمن می‌شود. این وضعیت در زنانی که پا به سن می‌گذارند شایع‌تر است. کار نکردن شکم در صورت بی‌توجهی می‌تواند به‌راحتی شما را تحت تأثیر قرار دهد و بسیاری از جنبه‌های زندگیتان از رژیم غذایی گرفته تا سایر شرایط سلامتی را در شرایط نامناسبی بگذارد. در ادامه، هر آنچه باید درباره یبوست، علل، پیشگیری و روشهای درمان آن بدانید را توضیح می‌دهیم.
یبوست چیست؟
از نظر پزشکی، به کمتر از ۳ مرتبه اجابت مزاج در طول هفته خشکی مزاج یا یبوست می‌گویند. بااین‌حال، تعداد دفعات دفع مدفوع در افراد مختلف بسیار متفاوت است. برخی از افراد چندین بار در روز مدفوع می‌کنند درحالی‌که برخی دیگر تنها ۱ تا ۲ مرتبه در هفته مدفوع می‌کنند. الگوی اجابت مزاج شما هرچه باشد، مختص به خودتان است و نباید از آن چشم‌پوشی کنید.
علائم و نحوه تشخیص یبوست
برخی از مردم تصور می‌کنند که اگر هر روز دفع مدفوع داشته باشند، دچار یبوست نیستند اما تعریف پزشکی از خشکی مزاج با تعریف عامه از کار نکردن شکم تفاوت دارد. از نظر پزشکی، اگر این نشانه‌ها را داشته باشید، دچار سفتی روده هستید:
- کمتر از ۳ بار اجابت مزاج در هفته؛
- زور زدن برای شروع یا تمام‌کردن اجابت مزاج؛
- مدفوع سفت به شکل سنگ یا سنگریزه داشتن؛
- احساس تخلیه ناقص.
یبوست بسته به میزان شدت، ممکن است مشکلاتی مانند درد شکم یا گاز معده ایجاد کند. زور زدن بیش از حد در حین حرکات روده ممکن است چنین مشکلاتی ایجاد کند:
- بواسیر یا هموروئید؛
- شقاق یا فیشر مقعدی؛
- بیرون‌زدگی مقعد یا روده (پرولاپس رکتوم).
دلایل ابتلا به یبوست
یبوست به دلایل متعددی اتفاق میفتد که از رژیم غذایی نامناسب گرفته تا اختلالات جدی‌تر را شامل می‌شود. به‌طورکلی، خشکی مزاج از نظر نحوه عملکرد بدن ما به ۳ دسته تقسیم می‌شود:
- انتقال آهسته: هنگامی که مدفوع به‌سرع در دستگاه گوارش حرکت نمی‌کند، ممکن است دچار یبوست شوید. عواملی که در انتقال آهسته مدفوع نقش دارند شامل رژیم غذایی کم‌فیبر، کم‌آبی بدن و مصرف برخی داروها مانند داروهای مسکن یا داروهای ضدافسردگی می‌شوند. بیماری انسداد روده یکی دیگر از علل بالقوه این مسئله است که از مسدودشدن روده، نواحی باریک در روده یا حتی سرطان ناشی می‌شود.
- مشکلات سیگنال‌دهی عصبی: مشکلات عصبی می‌تواند بر حرکت مدفوع در دستگاه گوارش تأثیر بگذارد. یبوست در برخی از مواقع مشکلی برای افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند پارکینسون و ام‌اس است.
- اختلال در عملکرد عضلات کف لگن: ضعف عضلات لگن و سایر مشکلات مربوط به عملکرد ماهیچه‌های این قسمت یکی از عوامل اصلی خشکی مزاج به شمار می‌رود. ماهیچه‌های کف لگن باید به روشی خاص کار کنند تا مدفوع در راست روده حرکت کند.
شیوه های درمان یبوست
برای درمان یبوست خفیف تا متوسط می‌توانید از روشهای درمان خانگی خشکی مزاج کمک بگیرید اما برای درمان یبوست شدید باید به پزشک مراجعه کنید تا داروی مورد نیاز شما را تجویز کند. روشهای درمان خانگی خشکی مزاج بسته به شدت مشکل شما متفاوت هستند. برخی از این درمان‌ها زود اثر می‌کنند و برای تأثیرگذار بودن برخی دیگر باید مدتی صبر کنید.
مواد طبیعی موثر در درمان سریع یبوست
برای درمان یبوست می‌توانید از مواد غذایی مختلفی استفاده کنید که مؤثرترین آنها عبارت‌اند از:
- مواد غذایی حاوی فیبر: مواد غذایی که سرشار از فیبر هستند و ساده هضم می‌شوند مانند انجیر، انواع توت‌ها، آلو، سیب، اسفناج یا آووکادو می‌توانند یبوست خفیف را در مدت زمانی کوتاه درمان کنند.
- پری‌بیوتیک‌ها: پری‌بیوتیک نوعی فیبر کربوهیدرات است که در بهبود سلامت دستگاه گوارش نقش دارد. این ماده باکتری‌های روده را متعادل می‌سازد و برخی از انواع آن به افزایش دفعات اجابت مزاج و نرم شدن مدفوع کمک می‌کنند. برگ کاسنی، کنگر فرنگی، سیر، پیاز، موز، تره‌فرنگی و نخودفرنگی از جمله غذاهای حاوی پری‌بیوتیک هستند.
- قهوه: کافئین موجود در قهوه می‌تواند روده را به‌سرعت تحریک کند. این ماده غذایی حاوی مقادیر اندکی فیبر محلول نیز هست که به تعادل باکتری‌های روده و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.
برای درمان یبوست در طولانی‌مدت نیز باید مواد غذایی مانند سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
روش های طب سنتی برای درمان یبوست
در طب سنتی نیز برای درمان خانگی یبوست روشهای مختلفی وجود دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- روغن نارگیل: خوردن ۱ یا ۲ قاشق غذاخوری روغن نارگیل در روز نیز می‌تواند به روان شدن روده‌ها کمک کند. این مقدار روغن نارگیل را می‌توانید به چای یا قهوه صبح‌گاهی خود اضافه کنید یا برای تهیه سس سالاد آن را با سرکه ترکیب کنید.
- نوشیدن مایعات به اندازه کافی: هیدراته ماندن بدن به حرکت غذا در سیستم گورش کمک می‌کند و باعث جلوگیری از سفت شدن مدفوع می‌شود. به‌طورکلی، زنان باید روزانه ۹ فنجان مایعات و مردان ۱۳ فنجان بنوشند. این مایعات هم می‌تواند آب، چای سبز، چای سیاه، قهوه و سایر نوشیدنی‌ها باشند.
- ماساژدرمانی: برخی از محققان طب سنتی معتقدند که ماساژ شکم می‌تواند یبوست را در کودکان و بزرگ‌سالان درمان کند.
- روغن حیوانی و شیر: برخی از مردم آسیای شرقی برای درمان یبوست روغن حیوانی را به شیر یا آب گرم اضافه می‌کنند و قبل از خواب می‌نوشند. این روش در درازمدت خشکی مزاج را درمان می‌کند.
- آب گرم و لیمو: لیمو و سایر مرکبات حاوی مقادیر بالایی از ویتامین C و فیبر محلول در آب هستند. بنابراین، می‌تواند به عنوان مسهل برای درمان یبوست عمل کنند. کافیست مقداری آب لیموی تازه را در آب گرم حل کنید و ترجیحا در اول صبح میل کنید.
- دم‌نوش زنجبیل: زنجبیل می‌تواند فعالیت دستگاه گوارش را تسریع کند و از نفخ و گرفتگی عضلات جلوگیری کند. برای استفاده از زنجبیل می‌توانید ریشه آن را به صورت خام تکه‌تکه کنید و به‌آرامی بجوید. اگر هم به طعم زنجبیل علاقه‌ای ندارید، آن را به صورت دم‌نوش میل کنید.
داروهای گیاهی ملین برای رفع یبوست
- دم‌نوش برگ سنا: این دم‌نوش ترکیبی گیاهی است که از گل‌های گیاهان حبوبات تهیه می‌شود. برگ سنا حاوی ترکیباتی به نام سنوزیدهاست که می‌توانند دستگاه گوارش را به‌سرعت تحریک کنند. البته، مصرف این دم‌نوش به مادران باردار یا کسانی که داروهای رقیق‌کننده خون یا داروهای استروئیدی استفاده می‌کنند توصیه نمی‌شود.
- تریفالا: تریفالا یک داروی گیاهی است که ترکیبی از انگور فرنگی هندی، میروبالان سیاه و میروبالان است. تریفالا علاوه بر خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی که دارد، به عنوان یک داروی ملین روده عمل می‌کند. تریفالا را می‌توان به صورت خوراکی در دوزهای کمتر نیز مصرف کرد تا به کاهش وزن و جلوگیری از سرطان‌های گوارشی کمک کند.
داروهای شیمیایی برای درمان یبوست
برای درمان یبوست شدید باید از داروهای شیمیایی کمک بگیرید. برخی از این داروها به تجویز پزشک نیاز دارند و برای مصرف برخی دیگر نیازی نیست که نسخه پزشک داشته باشید. مهم‌ترین داروهای شیمیایی برای درمان فوری یبوست عبارت‌اند از:
- قرص منیزیم سیترات: این دارو از نوع ملین‌های اسمزی است و می‌توانید آن را بدون نسخه یا آنلاین خریداری کنید. مصرف مقادیر متوسطی از مکمل‌های حاوی منیزیم می‌تواند خشکی مزاج را برطرف کند. پزشکان از دوزهای بالاتر این مکمل برای آماده‌سازی و پاک‌سازی روده پیش از جراحی یا سایر اقدامات پزشکی کمک می‌گیرند.
- کپسول لوبیپروستون: این دارو را باید با تجویز پزشک و در دوزهایی که او توصیه می‌کند، مصرف کنید. لوبیپروستون سطح مایعات روده را افزایش می‌دهد و در درمان فوری یبوست مفید است.
- داروی لیناکلوتید: این دارو به منظم شدن حرکات روده کمک می‌کند و برای درمان یبوست شدید مفید است. برای استفاده از لیناکلوتید باید نسخه پزشک داشته باشید.
- پروکالوپراید: پروکالوپراید به فعال شدن عضلات روده کمک می‌کند و دارویی دیگر برای درمان یبوست شدید به شمار می‌رود. برای استفاده از این داروی شیمیایی نیز باید نسخه پزشک داشته باشید.
پیاده روی و داشتن فعالیت
شاید شما جزو آن دسته افراد باشید که به تحرک بسیار یا پیاده‌روی علاقه‌ای ندارند اما نمی‌توان تأثیر ورزش در درمان یبوست را نادیده گرفت. پیاده‌روی و دویدن به تحریک عضلات روده کمک می‌کند. هر حرکت فیزیکی به روده کمک می‌کند تا غذاها را زودتر جابه‌جا کند.
برای کمک به پیشگیری و درمان خشکی مزاج، ورزش منظم را در برنامه روزانه خود بگنجانید. حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی متوسط در طول هفته یا ۳۰ دقیقه ورزش هوازی روزانه به مدت ۵ روز در هفته در درمان این بیماری تأثیر فراوانی دارد. اگر این میزان تحرک برای شما زیاد به نظر می‌رسد می‌توانید از تعداد دفعات کمتر شروع کنید. هر روز کمی فعالیت بدنی داشته باشید تا کم‌کم به اندازه مورد نیاز برای پیشگیری و درمان یبوست نزدیک شوید.
عوارض یبوست برای بدن
برای بیشتر مردم یبوست به‌ندرت عوارض خطرناک دارد اما افرادی که دچار یبوست مزمن می‌شوند ممکن است به یکی از این بیماری‌ها مبتلا شوند:
- بواسیر؛
- دفع مدفوع سخت؛
- بی‌اختیاری مدفوع؛
- شقاق مقعد؛
- دیورتیکول یا عفونت در روده بزرگ؛
- آسیب به عضلات کف لگن.
بنابراین، در صورتی که یبوست طولانی‌مدت همراه با نشانه‌هایی مانند خون در مدفوع یا کاهش وزن دارید، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید تا با توجه به شرایط شما بهترین روش درمانی را تجویز کند.
آیا یبوست خطرناک است؟
افراد در هر سنی ممکن است گه‌گاهی به یبوست دچار شوند اما برخی از عوامل آنها را به یبوست مزمن دچار می‌کند که بر سلامتشان تأثیر منفی می‌گذارد. این عوامل عبارت‌اند از:
- سن: افرادی که بیشتر از ۶۵ سال سن دارند، متابولیسم کندتری دارند و دستگاه گوارش آنها نسبت به زمانی که جوان بودند، قدرت انقباض عضلانی کمتری دارد.
- مؤنث بودن: زنان به‌ویژه در دوران بارداری و بعد از زایمان بیشتر دچار خشکی مزاج می‌شوند. هورمون‌ها ممکن است شما را مستعد ابتلا به یبوست کند. به‌علاوه، جنین داخل رحم ممکن است روده را منقبض کند و سرعت دفع مدفوع را کاهش دهد.
- عدم مصرف غذاهای حاوی فیبر به اندازه کافی: فیبر باعث می‌شود که غذا در سیستم گوارش حرکت کند. بنابراین، اگر به اندازه کافی غذاهای حاوی فیبر مانند سبزیجات مصرف نکنید، در معرض خطر ابتلا به یبوست مزمن خواهید بود.
نکاتی برای پیشگیری از یبوست
برای پیشگیری از یبوست می‌توانید از روشهای خانگی استفاده کنید تا در طولانی‌مدت دچار مشکل نشوید. برخی از نکاتی که باید برای پیشگیری از خشکی مزاج به آن توجه کنید، عبارت‌اند از:
- رژیم غذایی متعادلی با فیبر فراوان داشته باشید. منابع سرشار از فیبر میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، نان‌ها و غلات سبوس‌دار هستند. مصرف فیبر و نوشیدن آب به دفع مدفوع توسط روده بزرگ کمک می‌کند. فیبر بیشتر در میوه‌ها و پوست آنها مانند پوست سیب یافت می‌شود. میوه‌هایی که دانه‌های خوراکی دارند مانند توت‌فرنگی بیشترین میزان فیبر را دارند. البته، اگر به بیماری دیورتیکولیت مبتلا هستید، بهتر است از خوردن این میوه‌ها خودداری کنید.
سبوس نیز منبعی عالی برای دریافت فیبر است. غلات سبوس‌دار بخورید یا این غلات را همراه با سایر غذاها مانند سوپ و ماست مصرف کنید. افراد مبتلا به یبوست باید روزانه بین ۱۸ تا ۳۰ گرم فیبر مصرف کنند.
-
- روزانه ۸ لیوان آب بنوشید. مایعات حاوی کافئین مانند قهوه و نوشابه‌ها ممکن است آب بدن شما را کاهش دهند. بنابراین، گاهی اوقات لازم است که تا زمان بازگشت فعالیت روده به حالت عادی از نوشیدن این نوع مایعات خودداری کنید.
- ورزش روزانه را فراموش نکنید. نیازی نیست که سراغ ورزش‌های سنگین بروید. ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی و یوگا نیز به شما کمک می‌کنند تا از ابتلا به یبوست در امان بمانید.
- مکمل‌های حاوی منیزیم مصرف کنید. البته، همه نباید این مکمل‌ها را مصرف کنند. برای مصرف این مکمل‌ها باید با پزشک خود مشورت کنید.
- پروبیوتیک‌ها را در رژیم غذایی خود بگنجانید. مواد غذایی مانند ماست و کفیر حاوی این ماده هستند.
- ماهیچه‌های خود را طوری عادت دهید که هر روز در زمان مشخصی اجابت مزاج داشته باشید.
- اگر از مکمل‌های حاوی فیبر استفاده می‌کنید، به یاد داشته باشید که باید همراه با آنها مایعات فراوان بنوشید. مصرف مایعات به کارکرد بهتر فیبر کمک می‌کند.
کلام پایانی
یبوست یا خشکی مزاج مشکلی رایج است که افراد با افزایش سن، مصرف برخی داروها یا عدم مصرف فیبر کافی در رژیم غذایی خود به آن دچار می‌شوند. بیشتر موارد یبوست خفیف هستند و به‌سادگی با روشهای درمان خانگی، داروهای گیاهی و طب سنتی، مصرف مایعات فراوان یا فعالیت بدنی درمان می‌شوند.
اگر دچار یبوست مزمن و طولانی‌مدت همراه با سایر تغییرات روده‌ی شده‌اید، باید با یک پزشک متخصص مشورت کنید تا در صورت لزوم داروهای شیمیایی یا سایر روشهای درمانی را برایتان تجویز کند. فراموش نکنید که برای مصرف برخی مکمل‌ها نیز باید نظر پزشک معالج خود را جویا شوید.