قرص کلونیدین و ترک اعتیاد
علائم ترک اعتیاد به مواد روانگردان ممکن است برای افراد بسیار ناراحت‌کننده باشد. اگر این علائم را داشته باشید، شاید تا به حال به دنبال مصرف دارویی برای کاهش علائم ترک اعتیاد بوده‌اید. کلونیدین (Catapres) یکی از چندین دارویی است که می‌تواند به کاهش علائم ترک مواد روانگردان کمک کند. اگرچه کلونیدین معمولاً برای کاهش فشار خون یا مدیریت علائم اختلال کمبود توجه بیش فعال (ADHD) استفاده می‌شود اما سابقه‌ی طولانی استفاده برای بهبود علائم ترک اعتیاد دارد. مصرف کلونیدین مانند هر داروی دیگری، باید تحت مدیریت و نظارت دقیق پزشک متخصص باشد. در این مطلب نگاهی دقیق‌تر به قرص کلونیدین و ترک اعتیاد میندازیم و همچنین نحوه‌ی عملکرد، عوارض جانبی بالقوه و سایر موارد آن را بررسی خواهیم کرد.
قرص کلونیدین چیست؟
کلونیدین یک داروی تجویزی است که در دسته‌ی داروهای ضد فشار خون قرار می‌گیرد. این داروها با کمک به شل شدن عروق خونی و کاهش مواد شیمیایی در خون، فشار خون را کاهش می‌دهند. کلونیدین معمولاً برای درمان فشار خون بالا و اختلال بیش فعالی کمبود توجه (ADHD) تجویز می‌شود. اما در کمک به درمان ترک اعتیاد به الکل و مواد مخدر نیز مؤثر بوده است. این دارو می‌تواند به مدیریت علائم ترک اعتیاد و همچنین کوتاه کردن زمان فرآیند سم‌زدایی بدن کمک کند.
کلونیدین در کنترل برخی از علائم ترک اعتیاد مرتبط با قطع این مواد مؤثر است و می‌تواند به فرد کمک کند تا در دوران نقاهت از مصرف مجدد پرهیز کند. همچنین کلونیدین برای اهداف دیگری نیز استفاده می‌شود که عبارت‌اند از:
- کاهش گرفتگی شکم در دوران قاعدگی در زنان
- کاهش علائم آزاردهنده‌ی یائسگی
- درمان واکنش‌های عصبی که با سندرم تورت رخ می‌دهد
- کمک به ترک سیگار
- درمان درد مزمن یا حاد در برخی افراد (به عنوان مثال، تزریق نخاعی کلونیدین برای درد شدید سرطانی)
قرص کلونیدین و ترک اعتیاد: چگونه عمل می کند؟
نحوه اثرگذاری قرص کلونیدین در کاهش علائم ترک
کلونیدین یک داروی آگونیست آلفا-2 آدرنرژیک است که به طور خاص گیرنده‌های آلفا-2 آدرنرژیک را که در قسمت‌های مختلف مغز از جمله لوکوس سرولئوس قرار دارند، هدف قرار داده و تحریک می‌کند.
فعال شدن گیرنده‌های آلفا-2 در مغز می‌تواند منجر به ایجاد اثرات آرام‌بخش شود زیرا تحریک‌پذیری کلی سیستم عصبی را کاهش می‌دهد. این کار به کاهش علائمی مانند بی‌قراری و پریشانی ناشی از ترک اعتیاد کمک می‌کند و باعث ایجاد حس آرامش در فرد می‌شود.
همچنین اثرات آرام‌بخشی آن روی سیستم عصبی خودمختار به کاهش ضربان قلب و فشار خون که می‌تواند در طول قطع مصرف مواد افزایش یابد، کمک می‌کند.
در واقع قرص کلونیدین با کاهش سطح نوراپی نفرین، اضطراب و بی‌قراری را که معمولاً در طول ترک اعتیاد تجربه می‌شود، رفع می‌کند. همچنین خواص آرام‌بخش آن تأثیر زیادی در بهبود کیفیت خواب که اغلب در طول ترک در آن اختلال ایجاد شده دارد.
کلونیدین با کنترل این علائم ترک اعتیاد فرآیند سم‌زدایی از بدن را قابل کنترل‌تر می‌کند و افراد را قادر می‌سازد تا بدون ناراحتی شدیدی که با ترک اعتیاد همراه است، روی بهبودی تمرکز کنند.
تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی
مکانیسم اثر کلونیدین اساساً بر مبنای تأثیر آن بر سیستم عصبی مرکزی (CNS) است. کلونیدین به گیرنده‌های آلفا-2 آدرنرژیک در CNS، به ویژه در ساقه‌ی مغز متصل شده و آن را فعال می‌کند.
این گیرنده‌ها اصطلاحاً مهارکننده هستند و هنگامی که فعال می‌شوند منجر به کاهش ترشح نوراپی نفرین (نورآدرنالین) از نورون‌های آدرنرژیک خواهند شد.
در طول ترک اعتیاد موادی مانند مواد روانگردان یا الکل، اغلب سیستم نورآدرنرژیک بیش از حد فعال شده که منجر به افزایش سطح نوراپی نفرین می‌شود.
نوراپی نفرین یک انتقال دهنده عصبی است که با واکنش یا پاسخ «جنگ یا گریز» مرتبط است و می‌تواند به ایجاد علائمی مانند اضطراب، بی‌قراری، بی‌خوابی و افزایش ضربان قلب کمک کند. کلونیدین با کاهش ترشح نوراپی نفرین، در مقابله با این علائم بیش فعالی سمپاتیک تأثیرگذار است.
مقایسه قرص کلونیدین با سایر داروهای ترک اعتیاد
کلونیدین یک درمان اولیه برای اعتیاد نیست. بلکه نقش حمایتی را برای کاهش علائم در طول ترک اعتیاد ایفا می‌کند. در مقابل، داروهایی مانند متادون، بوپرنورفین و نالترکسون مستقیماً مسیرهای عصبی شیمیایی مرتبط با اعتیاد را هدف قرار داده و در نتیجه هوس مصرف را کاهش می‌دهند و از بهبودی طولانی مدت حمایت می‌کنند.
از طرفی دیگر، سایر داروهای ترک اعتیاد به طور خاص برای ترک مواد مختلفی طراحی شده‌اند (به عنوان مثال، متادون و بوپرنورفین برای مواد روانگردان، آکامپروسات برای الکل، وارنیکلین برای نیکوتین و غیره) اما مصرف قرص کلونیدین در رفع علائم ترک اعتیاد، رایج‌تر است.
در عمل، کلونیدین ممکن است در کنار سایر داروها برای مدیریت علائم خاص در طول سم‌زدایی برای ترک اعتیاد استفاده شو.، در حالی که داروهای دیگر اعتیاد زمینه‌ای را برطرف می‌کند. این رویکرد هم‌افزایی در قرص کلونیدین می‌تواند تأثیر مثبت نتایج درمان را افزایش دهد.
چه زمانی از قرص کلونیدین برای ترک اعتیاد استفاده می‌شود؟
قرص کلونیدین در درمان اعتیاد در درجه اول برای مدیریت علائم ترک، به ویژه در زمینه‌ی ترک مواد روانگردان و به میزان کم‌تر، ترک نیکوتین استفاده می‌شود.
۱. ترک اعتیاد به مواد افیونی
ترک با قرص کلونیدین روشی رایج است. این قرص اغلب به عنوان یک درمان کمکی در طول مرحله سم‌زدایی برای افرادی که قصد ترک مواد روانگردان، از جمله داروهای مسکن تجویزی (مانند اکسی کدون و مورفین) و مواد مخدر غیرقانونی (مانند هروئین) دارند، استفاده می‌شود.
کلونیدین می‌تواند به کاهش علائم ترک اعتیاد از جمله موارد زیر کمک کند:
- اضطراب
- حساسیت
- بی‌خوابی
- عرق کردن
- دردهای عضلانی
- تاکی کاردی (ضربان قلب سریع)
کلونیدین با عمل به عنوان آگونیست آلفا-2 آدرنرژیک، فعالیت بیش از حد سمپاتیک مغز را که در طول ترک مواد افیونی افزایش می‌یابد، کاهش می‌دهد. این کار به کاهش ناراحتی فیزیکی مرتبط با روند ترک اعتیاد کمک می‌کند.
۲. ترک نیکوتین
همچنین کلونیدین ممکن است به عنوان بخشی از یک استراتژی دارویی حمایتی برای افرادی که سعی در ترک سیگار دارند به ویژه در مدیریت علائم ترک آن استفاده شود.
کلونیدین در این زمینه در رفع علائمی مانند تحریک‌پذیری، اضطراب و بی‌قراری که ممکن است در طول ترک نیکوتین ایجاد شود، مؤثر است. اثرات آرام‌بخش کلونیدین روی سیستم عصبی خودمختار، مشابه نقش آن در ترک مواد افیونی، می‌تواند به کاهش استرس و ناراحتی ناشی از ترک نیکوتین کمک کند.
۳. درمان کمکی
اگرچه کلونیدین می‌تواند در مدیریت علائم خاص در طول سم‌زدایی یا ترک اعتیاد مفید باشد، معمولاً درمان مستقلی برای ترک اعتیاد قلمداد نمی‌شود. در عوض، همراه با سایر روش‌های درمانی مانند موارد زیر تجویز می‌شود:
- آگونیست‌های افیونی مانند متادون یا بوپرنورفین
- مشاوره و رفتار درمانی
- کمپ ترک اعتیاد
نحوه مصرف قرص کلونیدین برای ترک اعتیاد
قرص کلونیدین در دوزهای ۰.۱ میلی‌گرم، ۰.۲ میلی‌گرم و ۰.۳ میلی‌گرم موجود است. شکل پچ یا برچسب کلونیدین نیز با همان اثربخشی موجود است که می‌تواند یک هفته کامل دوام بیاورد. دوزهای مورد استفاده برای درمان علائم ترک مواد افیونی بسته به نیاز فرد متفاوت است اما معمولاً بین ۰.۵ میلی‌گرم تا ۱.۴ میلی‌گرم در روز متغیر است. حداکثر دوز کلونیدین معمولاً بین روز دوم و چهارم تجویز می‌شود.
قرص کلونیدین معمولاً هر چند ساعت یکبار در روز اول مصرف دارو تجویز می‌شود. در طی چند روز پس از مصرف آن، ممکن است دوزها بسته به علائم ترک تجربه شده تنظیم شوند. در عرض پنج تا هفت روز، علائم ترک اعتیاد شروع به فروکش می‌کند. هنگامی که این امر به طور ایمن اتفاق افتاد، دیگر نیازی به دارو نخواهد بود، مگر اینکه خلاف آن مشخص شده باشد. پزشک متخصصی که کلونیدین را تجویز می‌کند باید مطمئن شود که نبض و فشار خون بیمار خود را برای جلوگیری از افت فشار خون یا کاهش ضربان قلب بررسی می‌کند.
آیا کلونیدین اعتیادآور است؟
پاسخ این سؤال را باید در خاصیت آرام‌بخشی قرص کلونیدین و تأثیری که بر مغز دارد، بررسی کرد. کلونیدین که در ابتدا به عنوان یک داروی ضد احتقان بینی ساخته شد و همچنین به عنوان یک داروی ضد فشار خون مورد استفاده قرار گرفت، افزایش نادرست مصرف، به ویژه در میان افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد افیونی را شاهد بود. در حالی که کلونیدین برای بسیاری از کاربردهای خوراکی، مانند درمان اختلال کم توجهی-بیش فعالی (ADHD)، سندرم تورت و برخی علائم ترک اعتیاد مفید است، اما همچنین به یک ماده‌ی اعتیادآور تبدیل شده است. مطالعات اخیر، کم‌توجهی به سوء مصرف کلونیدین را مهم تلقی کرده و بر ضرورت هشیاری پزشکان به هنگام تجویز کلونیدین در کنار مواد افیونی به دلیل همه‌گیری مواد افیونی تأکید کرده‌اند.
همان‌طور که اشاره شد، پتانسیل کلونیدین برای ایجاد اعتیاد ناشی از توانایی آن در کاهش ضربان قلب و القای اثر آرام‌بخشی است که آن را برای استفاده‌ی نادرست همراه با موادی مانند متادون، هروئین و مسکن‌های تجویزی جذاب می‌کند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که کلونیدین اغلب برای اثرات آرام‌بخشی که دارد، مورد استفاده‌ی بیش از حد و به عبارت درست‌تر مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد که می‌تواند منجر به کاهش پاسخ سیستم عصبی سمپاتیک شود. این پدیده توسط افرادی که به دنبال کاهش علائم ترک اعتیاد یا افزایش اثرات داروهای دیگر هستند، تجربه می‌شود.
شواهد سوء مصرف کلونیدین را می‌توان در بازدیدهای بخش اورژانس و گزارش‌های موردی مشاهده کرد که نشان‌دهنده‌ی اشتراکی در جمعیت معتادان به مواد افیونی است.
نکات مهم در هنگام مصرف کلونید (Clonidine)
- قرص کلونیدین را دقیقاً همان‌طور که پزشک یا داروساز به شما گفته، مصرف کنید. همیشه دستورالعمل‌های همراه دارو را دنبال کنید. اگر سوال یا مشکلی برای شما پیش آمد، آن را با پزشک یا داروساز خود در میان بگذارید.
- سعی کنید کلونیدین را در ساعات مشخصی از روز مصرف کنید تا سطح دارو در جریان خون حفظ شود.
- کلونیدین را می‌توان با غذا یا بدون غذا مصرف کرد. با‌این‌حال، اگر باعث ناراحتی گوارشی شود، مصرف آن با غذا ممکن است به کاهش این مشکل کمک کند.
- اگر مصرف یک نوبت را فراموش کردید، به محض یادآوری، آن را مصرف کنید. با‌این‌حال، اگر نزدیک به زمان مصرف دوز برنامه ریزی شده‌ی بعدی است، دوز فراموش شده را رها کرده و برنامه‌ی دوز معمولی خود را از سر بگیرید. هرگز برای جبران دوز فراموش شده، دوز را دوبرابر نکنید.
- کلونیدین ممکن است باعث خشکی دهان شود. بنابراین حفظ رطوبت دهان می‌تواند مفید باشد. در صورت لزوم، آدامس یا آب نبات بدون قند خشکی دهان را برطرف می‌کند.
عوارض جانبی مصرف قرص کلونیدین در ترک اعتیاد
مصرف قرص کلونیدین می‌تواند منجر به عوارض جانبی مانند موارد زیر شود:
- خستگی یا کاهش انرژی
- خشکی دهان
- یبوست
- استفراغ
- حالت تهوع
- کاهش میل جنسی
- عصبی شدن یا اضطراب
- ضعف جسمانی
- سردرد
موارد احتیاط و هشدارهای مصرف
در چه شرایطی نباید قرص کلونیدین مصرف شود؟
کلونیدین در موارد زیر منع مصرف دارد:
- حساسیت بیش از حد: اگر حساسیت شناخته شده‌ای به کلونیدین یا هر یک از ترکیبات آن دارید، نباید از این دارو استفاده کنید.
- برادی کاردی شدید: کلونیدین می‌تواند ضربان قلب را کاهش دهد. اگر سابقه‌ی برادی کاردی شدید (ضربان قلب زیر ۴۰ ضربه در دقیقه) دارید، مصرف کلونیدین برای شما توصیه نمی‌شود.
- افت شدید فشار خون: اگر فشار خون پایینی دارید، کلونیدین ممکن است این وضعیت را تشدید کند.
- اختلالات قلبی: بیماران مبتلا به انواع خاصی از اختلالات قلبی (مانند سندرم سینوس بیمار یا بلوک قلبی درجه دوم یا سوم) باید از مصرف کلونیدین خودداری کنند.
- نارسایی حاد غیر جبرانی قلب: کلونیدین در موارد حاد نارسایی قلبی توصیه نمی‌شود زیرا می‌تواند ثبات قلبی عروقی را کاهش دهد.
- مصرف با احتیاط در بارداری و شیردهی: با اینکه کلونیدین ممکن است در شرایط خاصی در دوران بارداری تجویز شود اما استفاده از آن باید توسط یک پزشک متخصص به دقت کنترل و ارزیابی شود.
مصرف دارو با بیماری قلبی و کلیوی
در صورت داشتن هر نوع بیماری قلبی (مانند بیماری عروق کرونر، نارسایی احتقانی قلب یا سایر آریتمی‌های قلبی)، ترک با قرصک لونیدین باید با احتیاط انجام شود. این دارو می‌تواند ضربان قلب و فشار خون را کاهش دهد که ممکن است بسته به شرایط خاص قلب، با خطراتی همراه باشد. بیماران مبتلا به بیماری قلبی اغلب در حین مصرف کلونیدین نیاز به نظارت دقیق بر ضربان قلب و فشار خون دارند.
علاوه‌براین، کلونیدین در کبد، متابولیزه شده و از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود. در بیماران مبتلا به بیماری کلیوی، به ویژه افرادی که نارسایی متوسط تا شدید کلیه دارند، تنظیم دوز برای جلوگیری از تجمع دارو و افزایش خطر بروز عوارض جانبی ضروری است.
خطر قطع ناگهانی کلونیدین
یکی از مهم‌ترین خطرات قطع ناگهانی کلونیدین، فشار خون برگشتی است که می‌تواند در نتیجه‌ی قطع ناگهانی دارو رخ دهد. هنگامی که مصرف کلونیدین به طور ناگهانی قطع می‌شود، بدن ممکن است افزایش بیش از حد فشار خون را تجربه کند که می‌تواند شدید باشد و منجر به عوارضی از جمله سکته مغزی یا حمله قلبی شود.
قطع ناگهانی مصرف کلونیدین، علاوه بر اثر بازگشتی فشار خون، ممکن است منجر به بروز علائم ترک اعتیاد مانند اضطراب، بی قراری، خستگی و بی‌خوابی شود.
با توجه به این خطرات، در صورت لزوم، ضروری است که کلونیدین به تدریج تحت نظارت پزشک کاهش یابد. این کار به بدن اجازه می‌دهد تا خود را تنظیم کند و خطر اثرات بازگشتی را کاهش می‌دهد.
تداخلات دارویی قرص کلونیدین
قبل از تصمیم‌گیری برای مصرف هر داروی جدیدی، با پزشک خود در مورد داروهایی که در حال حاضر مصرف می‌کنید، صحبت کنید. برخی از داروها ممکن است هنگام استفاده با کلونیدین عوارض جانبی ایجاد کنند یا ممکن است بر داروهایی که مصرف می‌کنید تأثیر منفی بگذارد.
برخی از داروهای شناخته شده مصرف آن با قرص کلونیدین تداخل دارد عبارت‌اند از:
- داروهای فشار خون
- داروهای مربوط به بیماری‌های قلبی
- داروهای ضد افسردگی
- قرص‌های خواب‌آور
- داروهای ضد اضطراب
- داروهای ضد تشنج
شرایط خرید قرص کلونیدین (Clonidine)
برای خرید قرص کلونیدین، همراه داشتن نسخه‌ی پزشک ضروری است. مصرف این دارو به دلیل داشتن اثرات قوی بر فشار خون و سایر عوارض جانبی احتمالی، باید تحت کنترل باشد و تجویز آن باید زیر نظر متخصص انجام گیرد.
قیمت قرص کلونیدین با بیمه ۱۰.۰۰۰ تا ۲۰.۰۰۰ تومان برای هر بسته ۳۰ عددی است. این قیمت به نوع بیمه و پوشش آن بستگی دارد.
در صورت عدم پوشش بیمه، قیمت کلونیدین ممکن است به طور تقریبی بین ۵۰.۰۰۰ تا ۱۰۰.۰۰۰ تومان برای هر بسته ۳۰ عددی باشد.
این قیمت‌ها مربوط به آذر ۱۴۰۳ است و ممکن است با توجه به شرایط اقتصادی و تغییرات قیمت داروها در آینده متفاوت باشد.
سؤالات متداول درباره مصرف کلونیدین در ترک اعتیاد
آیا کلونیدین برای همه افراد مناسب است؟
خیر، کلونیدین برای همه مناسب نیست. با وجود اینکه این دارو در درمان برخی شرایط مؤثر است اما ممکن است برای افراد خاصی از جمله افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، افراد مبتلا به مشکلات کلیوی، زنان باردار یا شیرده و بیماران با شرایط خاص سلامت روان مناسب نباشد.
کلونیدین برای چه نوع اعتیادهایی مناسب است؟
کلونیدین به طور کلی در ترک اعتیاد به مواد افیونی (مواد روانگردان و مواد مخدر)، ترک الکل و وابستگی به نیکوتین تأثیر مثبت دارد.
برای ترک اعتیاد چه مدت لازم است قرص کلونیدین مصرف شود؟
افرادی که سطح وابستگی بالاتری دارند ممکن است برای مدیریت علائم ترک اعتیاد به مدت طولانی‌تری از مصرف کلونیدین نیاز داشته باشند. به طور معمول، درمان با کلونیدین برای اعتیاد به مواد افیونی می‌تواند از چند روز تا چند هفته طول بکشد.
نتیجه‌گیری
کلونیدین یک داروی کمکی مؤثر در درمان اعتیاد به ویژه برای وابستگی به مواد افیونی است که به کاهش علائم ترک مانند اضطراب و بی‌قراری کمک می‌کند. با‌این‌حال، استفاده از آن باید توسط یک پزشک متخصص هدایت شود تا از ایمنی بیمار اطمینان حاصل شده و درمان متناسب با نیازهای فردی انجام شود.
کلونیدین در فرایند ترک اعتیاد به عنوان یک داروی کمکی شناخته شده و درمان مستقلی برای ترک اعتیاد نیست. در واقع قرص کلونیدین در رفع علائم آزاردهنده‌ی ترک اعتیاد تأثیر دارد و افراد را قادر می‌سازد تا در کنار مصرف سایر داروها به طور مؤثرتری در یک برنامه‌ی بهبودی جامع خود از اعتیاد شرکت داشته باشند.