پکنوگرف
مواد حاجب به موادی گفته می‌شود که در رادیوگرافی به کار می‌روند. موادی مانند پکنوگرف یا آیودیکسانول مواد حاجب تزریقی هستند که به رادیولوژیست کمک می‌کنند تا مشکلات موجود در اندام‌های بدن را با وضوح و دقت بیشتری ببیند و بررسی کند. در این مقاله، توضیح می‌دهیم که پکنوگرف چیست و کاربردها، عوارض و نحوه تزریق پکنوگرف یا آیودیکسانول را شرح خواهیم داد.
ویژگی‌های شیمیایی و ترکیبات پکنوگرف
پکنوگرف با نام علمی آیودیکسانول (Iodixanol) یکی از مواد حاجب پزشکی است که در تصویربرداری با اشعه ایکس کاربرد دارد. این ماده حاوی ید است که اشعه ایکس را جذب می‌کند. از مواد حاجبی همچون پکنوگرف استفاده می‌شود تا رگ‌های خونی، اندام‌ها و سایر بافت‌های غیراستخوانی با وضوح بیشتری در سی تی اسکن یا سایر معاینات رادیولوژی یا اشعه ایکس دیده شوند. آیودیکسانول یک محلول تزریقی تشکیل شده از ترکیبات آلی ید است که برای کمک به تشخیص برخی اختلالات مغز، عروق خونی، قلب، کلیه‌ها و سایر اندام‌های داخلی استفاده می‌شود.
کاربردهای پکنوگرف در پزشکی
ویال پکنوگرف در پزشکی کاربردهای مختلفی دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- در آنژیوکاردیوگرافی برای ارزیابی و بررسی بهتر وضعیت شریان‌های کرونر و بطن چپ قلب
- در آئوروتوگرافی برای بررسی وضعیت سرخرگ آئورت
- در آرتریوگراف برای بررسی وضعیت عروق، انشعابات عروق احشائی و ارزیابی احتمال وجود ضایعات شریانی در مغز
- در ونوگرافی برای بررسی وضعیت سیستم وریدی
- در اوروگرافی برای بررسی وضعیت و عملکرد کلیه‌ها
عوارض پکنوگرف (آیودیکسانول)
ممکن است پس از تزریق این دارو شاهد عوارض پکنوگرف باشید. به همین دلیل، باید با این عوارض آشنایی داشته باشید تا در صورت وقوع هر یک بهترین اقدامات مقابله‌ای را انجام بدهید. عوارض آیودیکسانول که باید در اسرع وقت به پزشک یا کارشناس مراقبت‌های بهداشتی خود گزارش دهید، عبارت‌اند از:
- واکنش‌های آلرژیک مانند ضایعات یا بثورات پوستی، خارش یا کهیر، تورم صورت، لب‌ها یا زبان
- درد، قرمزی یا سوزش در محل تزریق
- ضایعات یا بثورات، تب و تورم غدد لنفاوی
- قرمزی، تاول، پوسته پوسته یا شل شدن پوست در نواحی مختلف از جمله داخل دهان
- علائم و نشانه‌های لخته شدن خون مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس، درد، تورم یا گرما در ساق پا
- علائم و نشانه‌های سکته مغزی مانند تغییرات در بینایی، حالت گیجی، مشکل در صحبت کردن یا درک کردن موضوعاتی که در اطراف اتفاق میفتند، سردرد شدید، بی حسی یا ضعف ناگهانی عضلات صورت، بازو یا پا، مشکل در راه رفتن، سرگیجه و از دست دادن تعادل یا هماهنگی اعضای بدن با یکدیگر
- علائم و نشانه‌های آسیب کلیه مانند مشکل در دفع ادرار یا تغییر در مقدار ادرار
عوارض پکنوگرف که معمولاً نیازی به مراقبت پزشکی ندارند اما در صورت تداوم یا آزاردهنده بودن باید آنها را به پزشک یا کارشناس مراقبت‌های بهداشتی خود گزارش دهید نیز به این ترتیب هستند:
- اضطراب
- تغییرات در طعم غذاها
- اسهال
- سرگیجه
- سردرد
- حالت تهوع و استفراغ
- مشکلات و اختلالات خواب
نحوه مصرف پکنوگرف
تزریق پکنوگرف به صورت وریدی است یعنی محلول داخل ویال پکنوگرف به طور مستقیم به داخل ورید تزریق می‌شود. یک کارشناس مراقبت‌های بهداشتی درست قبل از انجام دادن آزمایش رادیولوژی شما این تزریق را انجام می‌دهد.
در حین دریافت پکنوگرف به صورت وریدی ممکن است برای جلوگیری از برخی عوارض جانبی، دارویی به شما داده شود. اگر هنگام تزریق آیودیکسانول در ناحیه تزریق سوزن وریدی احساس سوزش، درد یا تورم کردید به کارشناسان مراقبت‌های بهداشتی خود اطلاع دهید.
باید قبل و بعد از آزمایش رادیولوژی مایعات اضافی بنوشید. تزریق پکنوگرف ممکن است باعث کم‌آبی بدن شما شود که می‌تواند منجر به ایجاد عوارض و اثرات خطرناکی برای کلیه‌های شما شود. دستورالعمل‌های پزشک خود را در مورد انواع و مقدار مایعاتی که باید قبل و بعد از آزمایش بنوشید، دنبال کنید.
افراد مسن ممکن است برای جلوگیری از کم‌آبی بدن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشند. همچنین، ممکن است نیاز باشد تا بعد از تزریق پکنوگرف به این افراد فعالیت و عملکرد کلیه‌هایشان بررسی شود.
ممکن است تا ۱۶ روز پس از مصرف، این دارو با برخی آزمایشات پزشکی تداخل داشته باشد. به هر پزشکی که شما را درمان می‌کند بگویید که به تازگی پکنوگرف به شما تزریق شده است.
علاوه‌براین، ممکن است پکنوگرف اثر رادیواکتیو ید را در افراد مبتلا به سرطان تیروئید کاهش دهد. این اثر ممکن است تا ۸ هفته پس از دریافت آیودیکسانول باقی بماند. اگر قرار است با ید رادیواکتیو I-131 یا I-123 درمان شوید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید که به شما پکنوگرف تزریق شده است.
ایمنی و ملاحظات مرتبط با استفاده از پکنوگرف
در تصمیم‌گیری برای مصرف یک دارو، باید عوارض جانبی و خطرات مصرف آن دارو در مقابل فواید آن سنجیده شود. این تصمیمی است که شما و پزشکتان خواهید گرفت. برای تزریق پکنوگرف باید مواردی که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم، در نظر گرفته شوند.
آلرژی
اگر تا به حال هر گونه واکنش غیرعادی یا آلرژیک به این دارو یا هر داروی دیگری داشته‌اید، به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین، اگر انواع دیگری از آلرژی مانند آلرژی به غذاها، رنگ‌های خوراکی، مواد نگهدارنده یا حیوانات دارید، این موضوع را به کارشناس مراقبت‌های بهداشتی خود اطلاع دهید. برای مصرف داروها و محصولات بدون نسخه نیز باید برچسب یا ترکیبات بسته را با دقت بخوانید.
اطفال
مطالعاتی که تا به امروز انجام شده، مشکلات خاصی در کودکان که باعث ممنوعیت یا محدودیت مصرف پکنوگرف برای آنها شود را نشان نداده است. بااین‌حال، برخی از کودکان ممکن است پس از تزریق پکنوگرف عوارض جانبی ناخواسته بیشتری را تجربه کنند. بنابراین، بهتر است که تجویز این دارو برای آنها طبق نظر پزشک متخصص باشد.
سالمندان
تحقیقات انجام شده تا به امروز، مشکلات خاصی در سالمندان که باعث ممنوعیت یا محدودیت مصرف پکنوگرف برای آنها شود را نشان نداده است. با وجود این، بیماران مسن بیشتر از سایرین به مشکلات کبدی، کلیوی یا قلبی مرتبط با سن مبتلا می‌شوند. به همین دلیل، ممکن است برای بیماران مسنی که این دارو را دریافت می‌کنند نیاز به انجام اقدامات احتیاطی و تنظیم دوز در میزان‌های خاصی باشد.
شیردهی
تاکنون نتایج آزمایشات هیچ مشکلی را در مورد ایجاد اختلال در شیردهی از طریق پکنوگرف نشان نداده و به نظر می‌رسد که این تزریق برای مادران در دوران شیردهی و فرزندان آنها خطر خاصی ندارد. بااین‌حال، مصرف این دارو برای مادران در دوران شیردهی باید با تجویز پزشک باشد.
تداخلات دارویی
برخی داروها به هیچ وجه نباید همراه با یکدیگر مصرف شوند اما در برخی از شرایط به دلیل ضرورت این هم‌زمانی مصرف اتفاق میفتد. اگر یکی از این داروها پکنوگرف باشد، ممکن است پزشک شما تشخیص دهد که باید دوز آن را تغییر داد یا اقدامات احتیاطی دیگری لازم است. هنگامی که شما این دارو را دریافت می‌کنید، باید متخصص مراقبت‌های بهداشتی شما بداند که آیا شما از داروهایی که در ادامه از آنها نام می‌بریم، استفاده می‌کنید یا خیر. تعاملات دارویی که در ادامه می‌خوانید، بر اساس اهمیت احتمالی آنها انتخاب شده و لزوماً همه را شامل نمی‌شوند.
استفاده از پکنوگرف با متفورمین معمولاً توصیه نمی‌شود اما ممکن است در برخی موارد مورد نیاز باشد. اگر هر دو دارو با هم تجویز شوند، پزشک ممکن است دوز یا تعداد دفعات مصرف یک یا هر دو دارو را تغییر دهد.
به‌علاوه، برخی از داروها را نباید در زمان خوردن غذا یا خوردن انواع خاصی از غذا یا در زمان‌های نزدیک به آن استفاده کرد زیرا ممکن است تداخل ایجاد شود. استفاده از الکل یا تنباکو با برخی داروها نیز ممکن است باعث بروز تداخلاتی شود. در مورد استفاده از پکنوگرف با غذا، الکل یا تنباکو با کارشناس مراقبت‌های بهداشتی خود صحبت کنید.
سایر مشکلات پزشکی
وجود سایر مشکلات پزشکی ممکن است بر استفاده از این دارو تأثیر بگذارد. در صورت داشتن هر گونه مشکل پزشکی دیگر موضوع را به کارشناس مراقبت‌های بهداشتی، کارشناس رادیولوژی یا پزشک معالج خود اطلاع دهید. اگر این مشکلات پزشکی را دارید، اطلاع دادن به کارشناس یا پزشک ضرورت بیشتری دارد:
- رینیت آلرژیک (تب یونجه)
- آلرژی به ماده حاجب، سابقه
- آلرژی به ید
- آسم (در صورت ابتلا به این مشکل باید پکنوگرف را با احتیاط استفاده کنید زیرا ممکن است خطر ابتلا به واکنش‌های آلرژیک را افزایش دهد.)
- آنوری (عدم دفع ادرار)
- بیماری شدید عروق خونی
- نارسایی احتقانی قلب
- کم‌آبی بدن
- دیابت
- بیماری کلیوی
- مولتیپل میلوما (سرطان سلول‌های پلاسما)
- پاراپروتئینمی (مقدار بالای پارپروتئین در خون) زیرا ممکن است خطر نارسایی کلیه را افزایش دهد.
- مشکلات لخته شدن خون (به عنوان مثال، فلبیت یا ترومبوز)
- بیماری قلبی یا عروقی
- پرکاری تیروئید
- بیماری کلیوی شدید
- بیماری کبد
- فئوکروموسیتوم
- کم‌خونی داسی شکل (اختلال خونی ارثی) (در این صورت، باید پکنوگرف با احتیاط مصرف شود زیرا ممکن است این شرایط را بدتر کند.)
- هموسیستینوری (بیماری ژنتیکی) (بیماران مبتلا به این بیماری باید از انجام آنژیوگرافی خودداری کنند زیرا خطر ابتلا به مشکلات لخته شدن خون در آنها افزایش می‌یابد.)
مقایسه پکنوگرف با سایر مواد حاجب
پکنوگرف جزو مواد حاجب پزشکی محلول در چربی است. این مواد برخلاف مواد حاجب محلول در آب که به صورت خوراکی تجویز می‌شوند، قابلیت جذب بالاتری دارند. همچنین، موادی مانند پکنوگرف ۳ دقیقه بعد از تزریق توسط کلیه‌ها دفع می‌شوند. غلظت ید در ادرار ۱ ساعت پس از تزریق آنها به حداکثر میزان خود می‌رسد.
سؤالات متداول
آیا پکنوگرف برای همه بیماران بی خطر است؟
خیر. برخی بیماران کلیوی و بیماران دیگر باید با نظر پزشک متخصص از این دارو استفاده کنند.
مدت زمان باقی ماندن این ماده در بدن چقدر است؟
۳ دقیقه پس از تزریق توسط کلیه‌ها دفع می‌شود.
قیمت پکنوگرف چقدر است؟
در حال حاضر، قیمت پکنوگرف یا همان قیمت آیودیکسانول ۴۲۲۱۰۰۰ ریال است.
پکنوگرف برای کودکان مضر است؟
برخی از کودکان ممکن است پس از تزریق پکنوگرف عوارض جانبی ناخواسته بیشتری را تجربه کنند. بنابراین، بهتر است که تجویز این دارو برای آنها طبق نظر پزشک متخصص باشد.
نتیجه‌گیری
پکنوگرف نوعی ماده یا داروی حاجب است که در تشخیص دقیق مشکلات و بیماری‌ها و درمان‌های پزشکی کاربرد دارد. با استفاده از این دارو کیفیت تصویربرداری با اشعه ایکس بهبود می‌یابد و پزشکان می‌توانند تصاویر رادیولوژی را با وضوح و دقت بیشتری بررسی کنند. بااین‌حال، ممکن است مصرف این دارو برای برخی از افراد عوارضی را در پی داشته باشد. بنابراین، هنگام تجویز این دارو و معاینه پزشکی هر گونه سوابق بیماری، حساسیت یا مشکلات پزشکی خود را با پزشک معالج یا کارشناس مراقبت‌های پزشکی در میان بگذارید.