کلومیفن دارویی است که با کمک به بدن برای تولید تخمک (تخمک‌گذاری) شانس بارداری شما را افزایش می‌دهد. تخمک‌گذاری مرحله‌ای از چرخه‌ی قاعدگی است که در آن تخمدان شما یک تخمک آزاد می‌کند. این دارو تخمک‌گذاری نامنظم یا عدم تخمک‌گذاری را در بین افرادی که قصد بارداری دارند، درمان می‌کند. نام تجاری این دارو Clomid و Serophene است اما احتمالاً از خود می‌پرسید که این قرص چه موارد مصرفی دارد؟ در این مقاله، به طور کامل توضیح می‌دهیم که قرص کلومیفن برای چیست؟ پس تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
قرص کلومیفن سیترات (Clomiphene Citrate) چیست؟
کلومید، سروفن یا کلومیفن سیترات (نام عمومی) دارویی است که معمولاً برای درمان ناباروری استفاده می‌شود. کلومیفن اغلب برای تحریک تخمک‌گذاری در زنانی استفاده می‌شود که به خودی خود تخمک ایجاد نمی‌کنند یا تخمک‌گذاری ندارند.
به زنانی که بدون فرایند درمانی و دارویی، تخمک‌گذاری نمی‌کنند، anovulatory یا ناتوان در تخمک‌گذاری می‌گویند که دچار عارضه anovulation یا ناتوانی تخمدان در رهاکردن به موقع تخمک شده‌اند. بسیاری از این زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS هستند.
کلومیفن همچنین اغلب برای تحریک فولیکول‌های اضافی در تخمدان‌های زنانی که قبلاً بدون دارو تخمک‌گذاری می‌کرده‌اند نیز استفاده می‌شود. در این موارد هدف از مصرف قرص کلومیفن سیترات این است که افزایش تعداد تخمک‌های آزاد شده شانس باردار شدن را افزایش دهد. در واقع، کلومیفن مشابه هورمون استروژن عمل می‌کند. استروژن یک هورمون زنانه است که باعث رشد تخمک‌ها در تخمدان‌ها و آزاد شدن آن می‌شود.
کلومیفن در مقایسه با سایر درمان‌های باروری، شانس فرد را برای زایش چندقلویی به طور زیادی افزایش نمی‌دهد. به این صورت که از هر ۱۰۰ زنی که این دارو را مصرف می‌کنند، احتمال دوقلوزایی در ۵ نفر از آنها به ندرت بیشتر می‌شود.
کاربردهای قرص کلومیفن
بعد از آشنایی با مشخصات دارویی این قرص، احتمالاً از خود می‌پرسید که قرص کلومیفن برای چیست؟ این قرص کاربردهای مختلفی دارد.
۱. کلومیفن سیترات برای القای تخمک‌گذاری
این کاربرد برای زنانی است که تخمک‌گذاری ندارند. کلومیفن سیترات در ۴۰ سال گذشته پرکاربردترین درمان برای افزایش باروری بوده است. کلومیفن یک پیشرفت انقلابی در پزشکی باروری بود و به دلیل سهولت مصرف و برخورداری از حداقل عوارض جانبی به سرعت برای القای تخمک‌گذاری محبوب شد.
کلومیفن به عنوان یک ضد استروژن عمل می‌کند که مغز را فریب داده تا فکر کند سطح استروژن در بدن بسیار پایین است. این کار را با اتصال به گیرنده‌های استروژن در مغز و مسدود کردن توانایی استروژن برای اتصال به آن گیرنده‌ها انجام می‌دهد. پس از آن، مغز تصور می‌کند که سطح استروژن بسیار پایین است. بنابراین، هورمون GnRH را آزاد می‌کند که به غده هیپوفیز رفته و ترشح هورمون محرک فولیکول (FSH) را تحریک می‌کند. وظیفه FSH تحریک رشد یک فولیکول بالغ (ساختار حاوی تخمک) در تخمدان است.
البته عملکرد این قرص کاملا متغیر است و بسیاری از زنان بدون تخمک‌گذاری نسبت به کلومید واکنش نشان نمی‌دهند و تخمک گذاری نمی‌کنند. به طور کلی، بدن حدود سه چهارم از زنانی که به خودی خود قادر به تخمک‌گذاری نیستند، با مصرف چند دوز کلومیفن، شروع به انجام عمل تخمک‌گذاری می‌کنند. هرچند تنها نیمی از زنانی که با کلومیفن تخمک‌گذاری می‌کنند، اما همین تعداد نیز با مصرف این قرص باردار می‌شوند.
۲. کلومیفن سیترات برای افزایش تخمک‌گذاری
هدف از این مورد و مورد قبلی که بیان شد، افزایش شانس بارداری در زنان است. در زنانی که به طور منظم عادت ماهانه دارند ولی به طور نامنظم تخمک‌گذاری کرده و باردار نمی‌شوند، ممکن است از کلومیفن برای کمک به تخمدان‌ها برای تولید بیش از یک تخمک بالغ استفاده شود. این اتفاق گاهی اوقات به عنوان سوپرتخمک گذاری نامیده می‌شود.
افزایش تخمک‌گذاری در افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) نیز کاربرد دارد. این عارضه، یک مشکل هورمونی است که در سال‌های باروری زنان اتفاق میفتد. اگر سندرم تخمدان پلی کیستیک دارید، ممکن است اغلب پریود نشوید یا ممکن است پریودهایی داشته باشید که تنها چند روز طول بکشند. همچنین ممکن است هورمونی به نام آندروژن در بدن شما بیش از حد باشد.
در تخمدان، کیسه‌های کوچک پر از مایعی حاوی تخمک‌های نابالغ هستند که به آنها فولیکول می‌گویند. در تخمدان سالم، فولیکول‌ها تخمک را به طور طبیعی رها می‌کنند اما در سندرم تخمدان پلی کیستیک، فولیکول‌ها نمی‌توانند به طور منظم تخمک‌ها را آزاد کنند و کیست‌های کوچکی از مایع در امتداد لبه بیرونی تخمدان ایجاد می‌کنند. با مصرف کلومیفن احتمال باروری تخمک‌ها افزایش می‌یابد.
۳. کلومیفن سیترات برای باروری در مردان
کلومیفن سیترات دارویی برای ناباروری زنان است اما برخی از پزشکان آن را برای مردان در صورتی که با ناباروری یا سطح تستوسترون پایین (هیپوگنادیسم مردانه) مواجه باشند، تجویز می‌کنند.
این دارو با استرادیول (نسخه‌ای از هورمون استروژن) برای اثرگذاری بر گیرنده‌های استروژن در بدن رقابت می‌کند. این امر باعث افزایش تولید LH و FSH یا هورمون‌هایی می‌شود که مسئول تولید تستوسترون و اسپرم در بیضه‌ها هستند.
به دلیل توانایی کلومیفن در حمایت از اسپرم‌زایی، متخصصان معمولا آن را برای مردانی که با علائم ناباروری دست و پنجه نرم می‌کنند، تجویز می‌کنند. طبق تحقیقات، بسیاری از بیماران در عرض حدود سه ماه پس از استفاده از کلومیفن شاهد افزایش تولید اسپرم هستند.
کلومیفن همچنین احتمالاً در درمان هیپوگنادیسم مؤثر است که آن هم به عنوان سطح پایین تستوسترون شناخته می‌شود. البته مطالعات نشان می‌دهند که استفاده از داروهای جایگزین تستوسترون ممکن است تولید اسپرم و تستوسترون طبیعی بدن مردان را متوقف کند، به خصوص اگر در مدت طولانی استفاده شود.
۴. کلومیفن سیترات برای افزایش عملکرد در ورزشکاران سالم
در سال‌های اخیر، چندین ورزشکار به دلیل استفاده از داروی کلومیفن که مراجع قانونی ضد دوپینگ آن را ممنوع کرده‌اند، مرتکب جرایمی شده‌اند. در این مورد، کلومیفن می‌تواند تولید طبیعی هورمون را به گونه‌ای افزایش دهد که سطح تستوسترون بدون آسیب رساندن به باروری افزایش یابد. تستوسترون یک هورمون مهم است که نه تنها در باروری و سلامت جنسی نقش دارد، بلکه نقش اساسی در رشد قدرت، توده عضلانی و سایر سیستم‌های حیاتی بدن داشته که در ورزش بسیار اهمیت دارد.
۵. کلومیفن سیترات برای سر درد
در صورت عدم وجود موارد منع مصرف و حتما با دستور پزشک، ممکن است کلومیفن برای درمان سردردهای کوتاه مدت، سردردهای خوشه‌ای طولانی و سردردهای مزمن عمومی مصرف شود.
آیا قرص کلومیفن با پسرزایی یا دخترزایی ارتباطی دارد؟
چندین مطالعه با استفاده از لقاح مصنوعی نشان داده است که جنسیت نوزادان را می‌توان تحت تاثیر درمان زنان با کلومیفن سیترات قرار داد. در واقع احتمال ضعیفی وجود دارد که مصرف کلومیفن باعث دخترزایی بیشتر شود اما کلومیفن به طور کلی بر جنسیت فرزندان تأثیر نمی‌گذارد. نقش اصلی آن تحریک تخمک‌گذاری و بهبود باروری است.
طریقه مصرف کلومیفن (Clomiphene)
این دارو را به صورت خوراکی با یک لیوان آب مصرف کنید و برای مصرف آن دستورالعمل‌های روی برچسب را دنبال کنید. طریقه مصرف کلومیفن دقیقاً طبق دستور برای تعداد دقیق روزهای تجویز شده است. دوز مصرفی کلومیفن را در فواصل منظم رعایت کنید. بیشتر زنان این دارو را برای یک دوره ۵ روزه مصرف می‌کنند اما طول درمان ممکن است دوز مصرفی کلومیفن تغییر کند. پزشک شما تاریخ شروع این دارو و طریقه مصرف کلومیفن را به شما آموزش می‌دهد. داروهای خود را بیشتر از زمان تجویز شده مصرف نکنید.
در مورد استفاده از این دارو برای کودکان حتما با پزشک مشورت کنید. ممکن است در این مورد به توصیه‌های ویژه نیاز باشد.
دوز مصرفی کلومیفن سیترات
دوز مصرفی کلومیفن بزرگسالان برای القای تخمک‌گذاری به این ترتیب است:
- ۵۰ میلی‌گرم یک بار در روز به مدت ۵ روز مصرف شود. درمان باید در روز پنجم سیکل قاعدگی یا نزدیک به آن شروع شود اما ممکن است در هر زمانی در بیمارانی که اخیراً دوره پریود نداشته‌اند، آغاز شود.
- اگر تخمک گذاری اتفاق بیفتد و حاملگی حاصل نشود، ممکن است تا ۲ دوره اضافی قرص کلومیفن با دوز ۵۰ میلی گرم یک بار در روز به مدت ۵ روز تجویز شود. هر دوره بعدی ممکن است ۳۰ روز پس از دوره قبلی و پس از حذف بارداری شروع شود.
- بیشتر بیماران پس از اولین دوره درمان تخمک‌گذاری می‌کنند. با‌این‌حال، اگر بیمار موفق به تخمک‌گذاری نشود، دوره دوم ۱۰۰ میلی گرم در روز به مدت ۵ روز و ۳۰ روز پس از دوره اولیه تجویز می‌شود. دوره سوم ۱۰۰ میلی گرم در روز به مدت ۵ روز ممکن است پس از ۳۰ روز در صورت لزوم توصیه شود.
بهترین زمان مصرف قرص کلومیفن سیترات
علاوه بر اینکه باید بدانید قرص کلومیفن برای چیست؟ باید بهترین زمان مصرف آن را نیز بدانید. زمان مصرف قرص کلومیفن سیترات، اهمیت زیادی دارد. شما باید بدانید چه زمانی تخمک‌گذاری دارید و چه زمانی باید رابطه جنسی داشته باشید. این کار باعث افزایش احتمال بارداری می‌شود.
برای بررسی منظم عملکرد بدن خود به متخصص مراجعه کنید. ممکن است برای بررسی سطح هورمون در خون نیاز به آزمایش داشته باشید یا ممکن است مجبور شوید از آزمایشات ادرار خانگی برای بررسی تخمک‌گذاری استفاده کنید.
توجه داشته باشید که این دارو برای استفاده طولانی مدت نیست. بیشتر زنانی که از این قرص استفاده می‌کنند، این کار را در سه دوره (سه ماه) اول انجام می‌دهند. این دارو معمولاً برای ۶ دوره درمان استفاده می‌شود.
این دارو را فقط طبق دستور پزشک مصرف کنید. اگر قرار است از روز ۵ شروع کنید، اولین روز قاعدگی خود را به عنوان روز ۱ حساب کنید. از روز ۵، دوز صحیح را روزانه به مدت روزهایی که پزشک دستور داده است مصرف کنید. برای اینکه که دوز مصرفی کلومیفن خود را فراموش نکنید، آن را هر روز در ساعت معینی مصرف کنید.
عوارض جانبی قرص Clomiphene Citrate
عوارض جانبی که باید در اسرع وقت به پزشک متخصص خود گزارش دهید عبارت‌اند از:
- واکنش‌های آلرژیک: بثورات پوستی، خارش، کهیر، تورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو
- تغییر در دید
- سندرم تحریک بیش از حد تخمدان: درد معده یا لگن، نفخ، تهوع، استفراغ، اسهال و افزایش وزن
- التهاب لوزالمعده: درد شدید معده که به کمر شما سرایت می‌کند یا بعد از غذا خوردن یا لمس کردن بدتر می‌شود، تب، تهوع و استفراغ
عوارض جانبی که معمولاً نیازی به مراقبت پزشکی ندارند (البته در صورت تداوم یا آزاردهنده بودن به پزشک خود گزارش دهید) به این ترتیب هستند:
- درد یا حساسیت پستان
- سردرد
- گُرگرفتگی
- سیکل‌های نامنظم قاعدگی
این فهرست ممکن است تمام عوارض جانبی احتمالی را شامل نشود. به همین دلیل و برای مشاوره پزشکی درباره عوارض جانبی با پزشک خود تماس بگیرید.
منع مصرف و تداخل دارویی کلومیفن
برای مصرف بهتر قرص کلومیفن سیترات و افزایش تاثیرگذاری آن باید موارد منع مصرف و تداخلات دارویی این قرص را هم بدانید.
موارد منع مصرف کلومیفن عبارت‌اند از:
-
- آلرژی به مواد تشکیل دهنده: افرادی که به کلومیفن، کلومید یا هر یک از مواد تشکیل دهنده که در برچسب محصول قابل مشاهده می‌شود حساسیت دارند نباید کلومیفن مصرف کنند.
- بارداری: اگر باردار هستید از کلومیفن استفاده نکنید. اگر در حین مصرف باردار شدید، فوراً با پزشک متخصص خود تماس بگیرید.
- مشکلات کبدی: اگر کبد شما آن‌طور که باید کار نمی‌کند، نباید کلومیفن مصرف کنید. اگر نگرانی در مورد سلامت کبد شما وجود دارد، متخصص ممکن است آزمایشاتی را برای تعیین کارایی دارو تجویز کند.
- خون‌ریزی غیر طبیعی رحم: اگر خون‌ریزی غیرطبیعی رحمی بدون علت شناخته شده دارید، از مصرف کلومیفن خودداری کنید.
- کیست تخمدان: در صورتی که کیست‌هایی در تخمدان‌های خود دارید که ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) نیستند، از مصرف کلومیفن خودداری کنید.
- بیماری‌های غدد فوق کلیوی، غده هیپوفیز یا تیروئید: اگر علت ناباروری شما بیماری غدد فوق کلیوی، بیماری تیروئید کنترل نشده یا تومور مغزی معروف به تومور هیپوفیز باشد، نباید از کلومیفن استفاده کرد. اگر هر یک از این شرایط دلیل ناباروری باشد، بدن به کلومیفن پاسخ مناسب نخواهد داد.
علاوه‌براین، ۱۳ دارو با مصرف کلومیفن تداخل دارند. از مجموع تداخلات دارویی، ۱۲ مورد شدید و ۱ مورد متوسط است. این ۱۳ دارو عبارت‌اند از:
- آبروسیتینیب
- بارسیتینیب
- بکساروتن
- فدراتینیب
- فلورو استرادیول F18
- موملوتینیب
- اسپمیفن
- پاکریتینیب
- ریتلسیتینیب
- روکسولیتینیب
- روکسولیتینیب موضعی
- توفاسیتینیب
- آپاداسیتینیب
سؤالات متداول
آیا مصرف کلومیفن باعث نامنظمی چرخه قاعدگی (پریود) می‌شود؟
بله، ممکن است. کلومیفن گاهی اوقات باعث بی‌نظمی در چرخه قاعدگی می‌شود. کلومیفن در درجه اول برای تحریک تخمک‌گذاری استفاده می‌شود. بنابراین در حالی که اغلب به تنظیم چرخه قاعدگی کمک می‌کند، گاهی اوقات ممکن است مصرف آن منجر به تغییرات غیرمنتظره شود.
مزایای قرص کلومیفن چیست؟
کلومیفن نسبتاً ارزان است و اغلب قبل از آزمایش‌های گران‌قیمت یا درمان‌های ناباروری استفاده می‌شود. همچنین عوارض جانبی آن، چندان خطرناک نیست.
آیا عوارض جانبی جدی در ارتباط با کلومیفن وجود دارد؟
عوارض جانبی جدی (اگرچه کمتر شایع است)، ممکن است شامل سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) باشد که می‌تواند باعث تورم دردناک و احتباس مایعات در شکم شود. همچنین احتمال دوقلو یا چندقلوزایی نیز بعد از مصرف این قرص وجود دارد.
سخن پایانی
درمان‌های جایگزینی برای باروری برای کسانی که با کلومیفن درمانی باردار نمی‌شوند وجود دارد. اگر ۳ تا ۶ دوره کامل مصرف کلومیفن منجر به بارداری نشود، می‌توان روش‌های دیگری را برای القای تخمک‌گذاری توصیه کرد. برای بیماران مسن‌تر، گنادوتروپین‌ها و تلقیح داخل رحمی ممکن است توصیه شود. برای بیماران جوان‌تر که خطر چندقلوزایی ممکن است با گنادوتروپین و IUI بسیار بالا باشد، لقاح آزمایشگاهی می‌تواند بهترین گام بعدی باشد که توصیه می‌شود.