سرفه واکنش طبیعی بدن به منظور پاکسازی محرک‌ها و مخاط از مجرای تنفسی است. هنگامی که چیزی را استنشاق می‌کنیم که گلو یا ریه‌ها را تحریک می‌کند، باعث سرفه می‌شود. در واقع بدن سعی می‌کند آن جسم را بیرون آورده و مجرای تنفسی را پاک نگه دارد. دو نوع اصلی سرفه وجود دارد؛ سرفه مولد که بیمار خلط یا مخاط را از ریه و نای و نایژه‌ها به بیرون خارج می‌کند. سرفه غیرمولد که سرفه خشک نام دیگر آن است و معمولاً به دلیل تحریک یا التهاب ایجاد می‌شود. در هنگام این سرفه خلط یا مخاط بیرون نمی‌آید.
سرفه خشک ممکن است هفته‌ها پس از سرماخوردگی یا آنفولانزا باقی بماند. سرفه خشک مداوم آزاردهنده بوده و در انجام فعالیت‌های روزانه‌ی شما اختلال ایجاد می‌کند و حتی خواب شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در حالی بسیاری افراد از داروهای بدون نسخه برای رفع سرفه استفاده می‌کنند اما داروهای گیاهی جایگزین‌هایی طبیعی داروهای شیمیایی هستند که می‌توانند به همان اندازه موثر باشند. علاقه‌مندان به طب سنتی و جویندگان شفای طبیعی اغلب به دنبال گزینه‌های غیردارویی برای کاهش سرفه‌های خود هستند. انتخاب بهترین داروی گیاهی ضد سرفه خشک اغلب به علت آن بستگی دارد. این علت می‌تواند آلرژن‌ها، عفونت، رفلاکس اسید معده، آسم و مخاط بینی باشد.
دلایل رایج بروز سرفه خشک چیست؟
سرفه خشک می‌تواند دلایل زیادی از آلرژی گرفته تا ویروس داشته باشد. البته در برخی موارد، هیچ دلیل واضحی وجود ندارد. در ادامه برخی از علل احتمالی سرفه خشک را توضیح می‌دهیم.
۱. آسم
آسم وضعیتی است که در آن قسمت‌های مختلف مجرای تنفسی متورم و باریک می‌شوند. سرفه‌های مرتبط با آسم هم می‌توانند مولد و هم غیرمولد باشند، اگرچه اغلب غیرمولد (خشک) هستند.
سرفه یکی از علائم رایج آسم است اما معمولاً بارزترین علامت آن نیست. بااینحال، نوعی آسم به نام آسم نوع سرفه (CVA) وجود دارد که سرفه خشک مزمن به عنوان علامت اصلی آن مشخص می‌شود.
۲. بیماری رفلاکس اسید معده به مری
بیماری رفلاکس اسید معده به مری (GERD) نوعی رفلاکس اسیدی مزمن است. این بیماری زمانی اتفاق میفتد که اسید معده به طور منظم به مری که دهان را به معده متصل می‌کند، برمی‌گردد. اسید معده ممکن است مری را تحریک کند و واکنش سرفه خشک را به دنبال داشته باشد.
۳. ترشح پشت بینی و حلق
ترشح پشت بینی و حلق به ترشح مخاط اضافی در گلو مربوط می‌شود. زمانی که سرماخوردگی یا آلرژی فصلی دارید، غشاهای بینی با تولید مخاط بیشتر از حد معمول به این بیماری‌ها واکنش نشان می‌دهند. این مخاط برخلاف مخاط سالم، آبکی و روان است. بنابراین به راحتی از گلو پایین می‌رود. ترشح پشت بینی و حلق می‌تواند اعصاب پشت گلو را قلقلک دهد و باعث ایجاد سرفه خشک شود.
۴. عفونت ویروسی
هنگامی که شما به یکی از ویروس‌های متعددی که باعث سرماخوردگی می‌شوند، مبتلا می‌شوید، علائم کوتاه‌مدت آن معمولا کمتر از یک هفته طول می‌کشد. بااینحال، غیرمعمول نیست که سرفه مدت طولانی پس از بهبود سایر علائم شما باقی بماند.
۵. عفونت دستگاه تنفسی فوقانی
عفونت حاد تنفسی فوقانی (URI) یک ویروس یا باکتری است که بینی، گلو، حلق، حنجره و نایژه‌ها را آلوده می‌کند. علائم رایج URI سرفه کردن، آبریزش بینی، گرفتگی بینی و عطسه کردن است و سرفه خشک بارزترین این علائم محسوب می‌شود.
۶. آلرژی
هنگامی که سیستم ایمنی بدن شما یک ماده‌ی خارجی بی ضرر مانند گرده را با چیزی خطرناک برای بدن اشتباه می‌گیرد، به آن حمله می‌کند. این کار باعث بروز علائم آلرژی مانند سرفه می‌شود.
چرا استفاده از داروهای گیاهی برای سرفه خشک توصیه می‌شود؟
بدیهی است اولین دلیلی که افراد را برای استفاده از بهترین داروی گیاهی ضد سرفه خشک ترغیب می‌کند، ایمن بودن و کمتر بودن عوارض جانبی این داروها است. البته داروهای گیاهی خواص زیادی از جمله تسکین دهندگی، اثرات ضد التهابی، ضد میکروبی و مانند آن دارند که حتی بعضی مواقع آن‌ها را به عنوان مواد تشکیل‌دهنده‌ی برخی داروهای صنعتی نیز می‌بینیم. علاوه بر خواصی که ذکر شد، شاید مهم‌ترین دلیل محبوبیت داروهای گیاهی برای مقابله با سرفه خشک که از دیرباز به آن توجه شده، خاصیت خلط‌آوری آن‌ها باشد. برخی از گیاهان می‌توانند تولید مخاط را تقویت کرده و مجاری تنفسی را پاکسازی کنند که به رفع سرفه خشک کمک شایانی می‌کند.
بهترین گیاهان دارویی ضد سرفه
داروی گیاهی ضد سرفه انواع مختلفی دارد. در ادامه با انواع قوی ترین داروی گیاهی ضد سرفه آشنا می‌شوید.
۱. زنجبیل
سال‌ها است که زنجبیل برای درمان حالت تهوع و ناراحتی معده استفاده می‌شود اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهند زنجبیل می‌تواند برای سرفه نیز مفید باشد اما چگونه؟ زنجبیل با شل کردن ماهیچه‌های مجرای تنفسی، واکنش سرفه را سرکوب می‌کند.
زنجبیل همچنین یک خلط‌آور طبیعی است. به این معنی که خلط را روان و از بدن خارج می‌کند. نوشیدن چای زنجبیل نه تنها از سرفه، بلکه سرماخوردگی و گلودرد نیز به طور موثری پیشگیری و آن‌ها را درمان می‌کند. علاوه‌براین، زنجبیل یک ضد التهاب طبیعی است، به این معنی که در کاهش التهاب تأثیر زیادی دارد.
بااینحال، از افراط در مصرف زنجبیل خودداری کنید. مصرف بیش از حد زنجبیل ممکن است باعث ناراحتی معده، سوزش سر دل، یا اسهال شود.
۲. سیر
سیر خواص ضد ویروسی، ضد باکتریایی و ضد التهابی ملایمی دارد. همچنین گفته می‌شود که مصرف سیر به طور منظم باعث کاهش فشار خون و تقویت سیستم ایمنی خواهد شد. به نظر می‌رسد سیر در تسکین سرفه‌های مرتبط با سرماخوردگی نیز تأثیر دارد.
۳. زردچوبه
زردچوبه حاوی ترکیبی به نام کورکومین است که خواص ضد ویروسی، ضد باکتریایی و ضد التهابی ملایمی دارد و قرن‌ها است که در طب آیورودا (طب باستانی هندی) برای درمان ورم مفاصل و بیماری‌های تنفسی استفاده می‌شود. مصرف خوراکی زردچوبه سرفه و سایر علائم آسم را کاهش می‌دهد.
از سوی دیگر، چای زردچوبه را نیز می‌توان در بسیاری از عطاری‌ها یافت که به طور کلی برای بدن بسیار مفید است. زردچوبه را در برخی کپسول‌ها و مکمل‌ها نیز می‌توان پیدا کرد. البته استفاده بیش از حد از این مکمل‌ها احتمالاً باعث ناراحتی معده، اسهال و حالت تهوع می‌شود.
۴. کپسایسین
کپسایسین طبیعی (موجود در فلفل چیلی) اثرات قدرتمندی در برابر سرفه، به ویژه سرفه ناشی از محرک‌های محیطی دارد. مصرف کپسایسین به صورت خوراکی می‌تواند رفلکس سرفه را کاهش دهد و سرفه‌های ناگهانی و بدون دلیل را بهبود بخشد.
اگر قصد دارید از کپسایسین به عنوان یک درمان سرفه خشک استفاده کنید، فلفل چیلی را به تدریج به غذای خود اضافه کنید. باید توجه کرد که برخی افراد عوارض جانبی ناخوشایندی از جمله سوزش دهان و گلو را با مصرف کپسایسین تجربه خواهند کرد.
۵. ریشه شیرین بیان
نوشیدن دمنوش ریشه شیرین بیان از دیرباز به دلیل اثر تسکین‌دهندگی آن بر گلو مورد توجه قرار گرفته است. ریشه شیرین بیان که در طب سنتی چینی به آن گانکائو گفته می‌شود، از سال ۲۱۰۰ قبل از میلاد مسیح مورد استفاده قرار گرفته است. دمنوش شیرین بیان درد را تسکین می‌دهد، خلط را از بین می‌برد و در تسکین سرفه مؤثر است.
دمنوش شیرین بیان را می‌توان در بسیاری از عطاری‌ها پیدا کرد. همچنین می‌توان آن را به صورت آنلاین خریداری کرد. با دم کردن ۲ قاشق غذاخوری ریشه شیرین بیان در ۲۰۰ میلی‌لیتر آب جوش به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه، می‌توان به سادگی این دمنوش را تهیه کرد.
اگرچه دمنوش شیرین بیان به طور کلی بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود اما استفاده طولانی‌مدت از آن ممکن است باعث افزایش شدید فشار خون شود و همچنین منجر به بی نظمی قاعدگی، خستگی، سردرد، احتباس مایعات و اختلال نعوظ شود.
۶. مرزنجوش
مرزنجوش نوعی پونه کوهی است که از دیرباز در طب سنتی برای تسکین بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌شود. این گیاه حاوی ترکیبات گیاهی ضد التهابی (مواد شیمیایی گیاهی) است که به کاهش سرفه مرتبط با آسم، برونشیت، سرماخوردگی و سیاه سرفه (سیاه سرفه) کمک می‌کند.
برای تهیه دمنوش مرزنجوش، ۳ تا ۴ قاشق چایخوری مرزنجوش خشک را در اندازه‌ی یک فنجان آب داغ دم و سه بار در روز میل کنید.
مرزنجوش به طور کلی بی خطر است اما ممکن است روند لخته شدن خون را کاهش دهد و خطر کبودی و خون‌ریزی بینی را در افرادی که از داروهای ضد انعقاد (رقیق کننده خون) استفاده می‌کنند، افزایش دهد.
۷. ریشه گیاه ختمی
مارشمالو یا گیاه گل ختمی نوعی گیاه گلدار است. ریشه گل ختمی از زمان‌های قدیم اغلب به عنوان چیزی شبیه شیرینی یا کیک برای تسکین گلو درد استفاده می‌شده است. این گیاه می‌تواند گلو درد و التهاب گلو را درمان کند.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ انجام شد نشان داد که شربت‌ها و قرص‌های مکیدنی ساخته شده از عصاره ریشه گل ختمی معمولاً در عرض ۱۰ دقیقه به تسکین سرفه خشک کمک می‌کنند.
دمنوش ریشه گل ختمی را نیز می‌توان به صورت آنلاین و در برخی از فروشگاه‌های تخصصی مواد غذایی بهداشتی خریداری کرد. هرچند این گیاه ممکن است با لخته شدن خون تداخل داشته باشد و بر قند خون تأثیر منفی بگذارد اما به طور کلی ایمن در نظر گرفته می‌شود.
۸. آویشن
آویشن از زمان طاعون سیاه در اروپا مورد استفاده دارویی قرار می‌گرفته است. این گیاه ترکیبی به نام تیمول دارد که اثرات ضد اسپاسم دارد و می‌تواند به شل شدن عضلات صاف گلو کمک کند.
اگر آویشن به عنوان چای مصرف شود، استفاده‌ی آن در مقادیر کم تا متوسط بی‌خطر است. شما می‌توانید با دم کردن ۳ تا ۴ قاشق چایخوری از این گیاه خشک شده در میزان یک فنجان آب جوش، چای آویشن درست کنید. ترکیب این دمنوش با عسل، معجزه‌ای برای کاهش سرفه است.
به این نکته توجه کنید که اسانس روغن آویشن که معمولا در رایحه‌درمانی کاربرد دارد، نباید به صورت داخلی در بدن مصرف شود زیرا ممکن است باعث کاهش جدی فشار خون شود.
بهترین داروی گیاهی ضد سرفه خشک
علاوه بر گیاهان دارویی برخی از داروهای ساخته شده از گیاهان نیز به درمان سرفه خشک کمک می‌کنند که از میان آن‌ها ۴ دارو بیش از همه تاثیرگذار هستند.
۱. پروسپان (Prospan)
دارویی ضدسرفه با یک ماده فعال طبیعی که برای بزرگسالان و کودکان مناسب است. پروسپان عصاره خاصی از گیاه پیچک (Hedera helix) دارد که در آزمایشات بالینی و تحقیقات علمی برای تسکین سرفه خشک تأیید شده است. در واقع پروسپان با داشتن این عصاره می‌تواند به نازک شدن و شکستن مخاط قفسه سینه کمک کند که در رفع سرفه خشک مؤثر است.
۲. قرص مکیدنی ریکولا (Ricola)
این قرص که ماده‌ی اصلی آن از سال ۱۹۴۰ مورد استفاده قرار گرفته و مورد علاقه مردم در سراسر جهان است، سرفه ناشی از سرماخوردگی یا مواد محرک استنشاقی را درمان می‌کند. ریکولا از ۱۳ گیاه از جمله گیاه گل ختمی، شکوفه سنجد، نعناع، مریم گلی و آویشن تهیه می‌شود. این قرص مکیدنی با ایجاد احساس خنکی و افزایش بزاق در دهان سرفه را کاهش می‌دهد.
۳. شربت برونکو باریج
این شربت حاوی عصاره‌ی آویشن شیرازی و ختمی است که برای درمان سرفه و همچنین برونشیت به کار می‌رود. تیمول و کارواکرول موجود در این گیاهان دارای اثرات زیادی برضد باکتری‌های دخیل در عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی هستند.
۴. روتارین
روتارین پودر دانه و ساقه‌ی گیاه مرزنجوش دارد که در تسکین سرفه و گلو درد مؤثر است. این گیاه به عنوان خلط آور برای بیماری‌های تنفسی مانند عفونت‌های نایژه استفاده می‌شود. همچنین برای درمان سرفه نیز مناسب است. به‌علاوه تانن و ویتامین C موجود در دانه‌ی این گیاه اثرات درمانی دارد. دانه مرزنجوش برای درمان سرفه استفاده می‌شود و همچنین دارای خواص ضد التهابی و ترمیم کننده زخم است.
فواید استفاده از داروهای گیاهی ضد سرفه
احتمالا بعد از آشنایی با داروهای گیاهی ضد سرفه از خود می‌پرسید که چرا باید از داروی گیاهی ضد سرفه خشک استفاده کرد. این سوال ۴ پاسخ مهم دارد.
۱. داشتن حداقل عوارض جانبی
داروهای گیاهی موادی طبیعی هستند. بنابراین بدن ما می‌تواند به آن واکنش مثبت دهد. بیماران با جایگزینی داروهای طبیعی به جای داروهای شیمیایی، می‌توانند عوارض جانبی مربوط به نسخه‌ها را که روزانه تجربه می‌کنند، کاهش دهند یا حتی از بین ببرند.
۲. خود درمانی
داروهای تجویزی و شیمیایی معمولاً فقط مشکل را پنهان می‌کنند. از سوی دیگر، داروهای گیاهی افراد را مجبور می‌کنند به آنچه بدن می‌گوید گوش دهند و منبع درد یا ناراحتی را هدف قرار دهند. بیمار با کمک یک پزشک طب سنتی و متخصص در زمینه‌ی داروهای گیاهی، زودتر از حد انتظار در مسیر سلامتی قرار می‌گیرد.
۳. بهبود سلامت کلی بدن
داروهای گیاهی ضد سرفه چندین مزیت قابل توجه برای سلامتی دارند. این داروها برای درمان علت سرفه استفاده می‌شوند و فقط علائم آن را پنهان نمی‌کنند. علاوه‌براین، از آنجایی که داروهای گیاهی حاوی ویتامین‌ها، آنتی‌بادی‌ها و سایر عوامل تقویت‌کننده‌ی سلامتی هستند، نه تنها در کاهش سرفه مؤثر هستند بلکه به تقویت کلی بدن نیز کمک می‌کنند.
۴. صرفه جویی در هزینه‌ها
اگر بیماران داروهای گیاهی را انتخاب کنند، می‌توانند در هزینه‌های خود صرفه‌جویی کنند. برخی از داروهای تجویزی ضد سرفه ممکن است هزینه زیادی داشته باشند و اگر بیمه‌ی درمانی نداشته باشید، این هزینه‌ها را از جیب خود می‌پردازید. داروهای گیاهی اغلب مقرون به صرفه‌تر هستند.
چگونه از بروز سرفه خشک در فصل پاییز و زمستان جلوگیری کنیم؟
برای جلوگیری از بروز سرفه خشک، مقدار زیادی آب بنوشید تا گلوی خود را مرطوب نگه دارید. فصل پاییز و زمستان زمان شیوع بیماری‌های ویروسی مانند آنفولانزا و سرماخوردگی است که سرفه خشک از علائم این بیماری‌ها محسوب می‌شود. پس رعایت نکات ایمنی مانند شستن مرتب دست‌ها و استفاده از ماسک بسیار ضروری است. هرچند که در فصل پاییز و زمستان که هوا سرد می‌شود، ممکن است هوای بیرون مرطوب باشد اما به دلیل استفاده از وسایل گرمایشی در داخل خانه ممکن است رطوبت هوای داخل خانه به شدت کم شود و گلوی افراد را مستعد خشکی کند و موجب بروز سرفه خشک شود. بنابراین می‌توانید با روشن کردن یک دستگاه رطوبت‌ساز، رطوبت محیط را افزایش دهید.
سخن پایانی
سرفه خشک بنا بر دلایلی متعدد ممکن است طولانی مدت باشد. بااینحال، درمان‌های گیاهی زیاد و بسیار موثری وجود دارد که می‌تواند سرفه شما را کاهش دهد. اگر سرفه شما با گذشت زمان بدتر شد یا در عرض ۲ ماه از بین نرفت، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
سؤالات متداول
چگونه از سرفه خشک در شب جلوگیری کنیم؟
برای کاهش سرفه‌ی خشک شبانه، سعی کنید قبل از رفتن به رختخواب یک قاشق چایخوری عسل بخورید یا آن با ترکیب در یک فنجان چای بنوشید. نوشیدن چای نعناع فلفلی یا غرغره کردن با آب نمک نیز در این زمینه مؤثر است.
آیا سرفه خشک نشانه خطر جدی است؟
نه همیشه ولی اگر سرفه خشک شما بیش از چند هفته ادامه داشته باشد و با علائم شدید دیگری مانند مشکل در تنفس یا سرفه خونی همراه باشد، باید برای تشخیص احتمالی به سرعت به پزشک مراجعه کنید زیرا سرفه خشک گاهی اوقات می‌تواند نشان‌دهنده‌ی مشکلات زمینه‌ای مانند آسم، آلرژی یا حتی بیماری‌های ریوی مانند برونشیت یا ذات‌الریه باشد.
علت درد قفسه سینه هنگام سرفه چیست؟
درد قفسه سینه در حین سرفه می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد از جمله فشار عضلانی ناشی از سرفه‌های مداوم، التهاب دیواره قفسه سینه، یا بیماری‌های زمینه ای مانند ذات الریه یا برونشیت.
آیا مصرف زیاد داروی گیاهی ضد سرفه خطرناک است؟
مصرف هر دارویی از جمله داروهای گیاهی بیش از دوز مجاز توصیه نمی‌شود.
کدام گیاهان دارویی برای کودکان مناسب تر هستند؟
ریشه گل ختمی و ریشه شیرین بیان.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر سرفه شما با گذشت زمان بدتر شد یا در عرض ۲ ماه از بین نرفت، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
آیا داروهای گیاهی می توانند جایگزین داروهای شیمیایی شوند؟
در برخی موارد با نظر پزشک بله.