کمبود آهن یکی از شایع‌ترین کمبود‌های تغذیه‌ای در سراسر جهان و یکی از چالش‌های اصلی مهم بهداشت عمومی به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه است. کمبود آهن درواقع به‌دنبال کم خونی به‌وجود می‌آید و بافت‌های بدن ممکن است به دلیل این وضعیت دچار مشکلات عدیده‌ای شوند. اما والدین همیشه نگران کم خونی کودکان خود هستند.
بهتر است پیش از هر موضوعی دریابیم که کم خونی چیست. کم خونی زمانی رخ می‌دهد که تعداد گلبول‌های قرمز خون فردی، کمتر از حد طبیعی باشد؛ یا زمانی که میزان هموگلوبین در گلبول‌های قرمز بسیار کم باشد. در حقیقت هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن را به سراسر بدن می‌رساند و دی‌اکسید کربن را حذف می‌کند. سطوح پایین هموگلوبین می‌تواند به این معنی باشد که اکسیژن بسیار کم یا دی‌اکسید کربن بیش از حد در بدن افراد وجود دارد.
کم خونی کودکان نیز به‌معنای کاهش چشمگیر گلبول‌های قرمز خون است. در اینجا باید گفت که خوشبختانه در اکثر موارد کم خونی نوزادان چندان جدی نیستند و می‌توان با درمان خانگی کم خونی در کودکان را مداوا کرد. اما این نکته را به یاد داشته باشید که علائم کم خونی در نوزادان باید جدی گرفته شود؛ چراکه در آینده ممکن است مشکلات زیادی را به وجود آورد.
بنابراین مشکل کمبود آهن و درنتیجه کم خونی کودکان امری رایج در جهان است. بهترین درمان کم خونی کودکان و نوزادان مانند مصرف شربت آهن، مصرف مکمل غذای کودک، روش‌های تشخیص و علائم کم خونی در نوزادان را در این مقاله دارولاین بخوانید.
کم خونی در کودکان
زمانی که کودکان و نوزادان اغلب خسته و یا تحریک‌پذیر به نظر می‌رسند، و این عارضه به امری دائمی تبدیل می‌شود، می‌تواند نشانه‌ای از موضوع جدی‌تر باشد. در همین ابتدا باید گفت که کم خونی کودکان عموما با خستگی، رنگ‌پریدگی پوست و تغییر خلق‌وخوی همراه است؛ به‌ویژه در نوزادانی که زودتر از موعد متولد شده‌اند، هنگام تولد وزن کمی داشته‌اند و یا بند ناف آن‌ها بلافاصله پس از تولد قطع‌شده است. ما در این مقاله به شما کمک می‌کنیم تا بفهمید کم خونی کودکان چیست و اگر با علائم کم خونی در نوزادان مواجه شده‌اید، چه چیزهای در انتظار شماست و درمان سریع کم خونی کودکان کدام است.
همان‌طور که گفتیم کم خونی کودکان به معنای کاهش سطح آهن در بدن آنان است. کمبود آهن می‌تواند باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز شود و درنهایت منجر به کم خونی شود. بنابراین، تأمین مقدار کافی آهن از طریق تغذیه یا مصرف مکمل‌های آهن می‌تواند به بهبود وضعیت کم خونی نوزادان و عملکرد سلول‌های قرمز خون کمک کند.
انواع کم خونی کودکان
فقر آهن از شایع‌ترین علل کم خونی کودکان است و اکثر نوزادان به همین تک دلیل از کم خونی رنج می‌برند؛ اما کم خونی کودکان انواع دیگری نیز دارد که می‌توان به کم خونی داسی شکل، کم خونی مگالوبلاستیک، کم خونی همولیتیک، کم خونی کولی (تالاسمی) و کم خونی آپلاستیک اشاره کرد. اما باید گفت که این موارد بسیار کمتر از کم خونی ناشی از فقر آهن دیده می‌شوند. ما در دارولاین در ادامه به‌طور مختصر، دیگر انواع کم خونی کودکان را تشریح خواهیم کرد و خواهیم گفت که درمان سریع کم خونی کودکان چیست و چه درمان خانگی کم خونی در کودکان را سریع از بین می‌برد.
کم خونی ناشی از فقر آهن: این نوع کم خونی کودکان اغلب ناشی از کمبود آهن در بدن است و می‌تواند منجر به کاهش تولید گلبول‌های قرمز شود.
کم خونی مگالوبلاستیک: در این نوع از کم خونی کودکان، گلبول‌های قرمز به دلیل کمبود اسید فولیک یا ویتامین B12 بیش از حد رشد می‌کنند.
کم خونی همولیتیک: زمانی که تعداد گلبول‌های قرمز خون به دلیل همولیز زیاد در بدن کم شود، کودک دچار این نوع از کم خونی می‌شود.
کم خونی داسی شکل: برخی از کم خونی کودکان و نوزادان ارثی هستند؛ کم خونی داسی شکل هم یکی از آن‌هاست و به‌عنوان بیماری سلول داسی شکل شناخته می‌شود. این کم خونی درواقع شکل گلبول‌های قرمز خون را تغییر می‌دهد.
کم خونی کولی یا تالاسمی: این نوع از کم خونی کودکان هم ناشی از یک اختلال خونی ارثی است و از والدین به نوزاد منتقل می‌شود. این کم خونی زمانی روی می‌دهد که بدن هموگلوبین که بخش مهمی از گلبول‌های قرمز خون است را تولید نمی‌کند. خوشبختانه درمان سریع کم خونی کودکان در این نوع از اختلال امکان‌پذیر است.
کم خونی آپلاستیک: این نوع از کم خونی به‌ندرت در کودکان روی می‌دهد. زمانی که مغز کودک نتواند به‌اندازه کافی سلول‌های خونی جدید بسازد، نوزاد دچار این عارضه می‌شود.
همچنین باید گفت که برخی بیماری‌های مزمن مانند کم‌خونی سلول‌های کبدی یا کم‌خونی سلول‌های کلیه‌ای و یا برخی از عفونت‌ها نیز می‌توانند منجر به کم خونی کودکان شوند. پس علائم کم خونی در کودکان با علائم کم خونی در نوزادان یکسان است و با توجه به نوع کم خونی و علت آن، بهترین درمان کم خونی کودکان توسط متخصصان اطفال تجویز می‌شود.
بیشتر بخوانید: بهترین روش های افزایش قد کودک
علائم کم خونی در کودکان
علائم کم خونی کودکان و نوزادان حتما باید جدی گرفته شود. این علائم بسیار شبیه به کم خونی در بزرگسالان هستند؛ اما کودکان و نوزادان نمی‌توانند علت برخی از عوارض را تشخیص دهند و آن را برای والدین بازگو کنند. بنابراین پدر و مادر باید علائم کم خونی در نوزادان را خودشان بررسی و تشخیص دهند و در صورت لزوم و البته بعد از مشورت با پزشک، درمان خانگی کم خونی در کودکان را آغاز کنند.
برخی از شایع‌ترین علائمی که در کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن مشاهده می‌شود، عبارت‌اند از:
- سرفه
- گرفتگی بینی
- استفراغ
- اسهال
- درد شکم
- پوست رنگ‌پریده
- تحریک‌پذیری
- وجود توده در گردن
- خونریزی بینی
- خون در مدفوع
- استفراغ خونی
- مشکلات شناختی یا رشدی
همچنین والدین باید علائمی مانند خستگی، ضعف بدن، سرگیجه، ریزش مو، احساس سرمای بیش‌ازاندازه در نواحی انتهایی بدن، نداشتن اشتها، تنفس سریع زیاد و غیرطبیعی، نفس‌تنگی، ابتلا به بیماری‌های گوناگون مانند عفونت و میل زیاد و غیرطبیعی به خوردن را نیز جدی بگیرند. سایر اشکال کم خونی می‌توانند با علائم مختلفی ظاهر شوند، اما کم خونی کودکان همچنین می‌تواند بدون هیچ علامتی ایجاد شود. در اغلب موارد، کم خونی ممکن از طریق آزمایش خون تشخیص داده شود. برای تشخیص دقیق و اتخاذ بهترین درمان کم خونی کودکان توصیه می‌شود که در صورت مشاهده هر یک از این علائم سریعا به پزشک مراجعه کنید.
مطالعه این مقاله را از دست ندهید: مراحل رشد کودک تا 2 سالگی
روش تشخیص کم خونی کودک و نوزاد
تشخیص کم خونی کودکان معمولا دشوار است؛ زیرا علائم کم خونی در نوزادان می‌تواند خفیف یا شبیه علائم دیگر بیماری‌ها باشد. به همین دلیل تشخیص کم خونی کودکان تنها توسط پزشک امکان‌پذیر است و پزشک برای تشخیص دقیق و درمان مناسب ممکن است آزمایش خون تجویز کند.
برای تشخیص کم خونی کودکان و نوزادان، پزشک معمولاً از روش‌هایی مانند شمارش کامل خون (CBC) استفاده می‌کند. این آزمایش شامل تخمین تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، سلول‌های لخته‌کننده خون (پلاکت‌ها) و گاهی اوقات گلبول‌های قرمز خون (هموگلوبین) می‌شود. علاوه بر این، اندازه‌گیری سطح هموگلوبین در خون نیز می‌تواند به تشخیص کم خونی کودکان و درمان سریع کم خونی کودکان کمک کند.
بررسی علائم کم خونی در کودکان علائمی مانند خستگی، ضعف بدن، رنگ‌پریدگی پوست و سایر علائم فیزیکی کم خونی نیز می‌تواند به‌عنوان نشانه‌های تشخیصی مورداستفاده قرار بگیرد. با انجام هر یک از این روش‌ها، پزشک می‌تواند به تشخیص دقیق‌تری از وضعیت خونی کودک یا نوزاد برسد و بر اساس آن، بهترین درمان کم خونی کودکان را در نظر بگیرد.
علل کم خونی کودکان
علت کم خونی کودکان به نوع آن بستگی دارد، اما برای بسیاری از کودکان، این بیماری نتیجه یک بیماری ارثی یا ژنتیکی است که بر نحوه تشکیل یا عملکرد گلبول‌های قرمز تأثیر می‌گذارد. آلرژی‌های غذایی و سایر مشکلات تغذیه نیز می‌توانند به این بیماری کمک کنند.
علل اصلی کم خونی کودکان نیز ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- عفونت‌ها
- تالاسمی
- کمبود آهن
- از دست دادن خون
- حملات خود ایمنی به گلبول‌های قرمز
- بیماری سلول داسی‌شکل
- بیماری‌های همولیتیک
- اختلالات مغز استخوان
- سایر اختلالات گلبول قرمز
- آپلازی مادرزادی
- کمبود ویتامین B12
- کم‌کاری تیروئید
بیشتر بخوانید: ویتامین های دوران بارداری که باید مصرف کنید!
مقدار آهن موردنیاز در خون کودکان
مقدار آهن موردنیاز در خون کودکان متغیر است و بستگی به سن، جنسیت و وضعیت فیزیولوژیکی آن‌ها دارد. به‌طورکلی، مقدار آهن موردنیاز در خون کودکان بین 7 تا 18 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر است. اما برای اطمینان از مقدار دقیق آهن موردنیاز کودکان و نوزادان توصیه می‌شود که با پزشک معالج مشورت کنید و آزمایش‌های لازم را انجام دهید.
روش های درمان کم خونی کودکان
کم خونی کودکان یا فقر آهن در کودکان و نوزادان معمولاً با مکمل آهن و تغییر رژیم غذایی درمان می‌شود. در صورت نیاز به مکمل‌های آهن، پزشک فرمولاسیون و دوز خاصی را بر اساس سن کودک و سطح کمبود آهن توصیه می‌کند.
اما باید گفت که نحوه درمان کم خونی در کودکان به موارد زیر بستگی دارد:
- کودک کم خونی شدید دارد یا خیر
- نوع کم خونی
- اصلاح شرایط زمینه‌ای که به حل مشکل کمک کند
در موارد خفیف‌تر یا در کنار مکمل‌ها، پزشک ممکن است افزایش میزان غذاهای غنی‌شده با آهن یا غذاهای غنی از آهن را در رژیم غذایی کودکتان پیشنهاد دهد. در موارد کم خونی شدید یا انواع خاصی مانند کم خونی کولی، کودک شما برای درمان سریع کم خونی کودکان ممکن است به تزریق خون یا سایر درمان‌های مداوم نیاز داشته باشد. همچنین برای درمان سریع کم خونی کودکان و نوزادان، از آنتی‌بیوتیک (درصورتی‌که عفونت علت کم خونی باشد) و پیوند سلول‌های بنیادی (برای درمان نارسایی مغز استخوان، مانند کم خونی آپلاستیک) استفاده می‌شود.
مصرف مکمل ها و شربت های حاوی آهن
با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده از منابع، برای درمان کم خونی کودکان و نوزادان، مصرف مکمل‌های آهن و شربت‌های حاوی آهن توسط پزشک معالج توصیه می‌شود. انتخاب مکمل‌ها و شربت‌های حاوی آهن برای کودکان باید با مشورت پزشک و توجه به نیازهای خاص هر کودک صورت بگیرد.
مواد غذایی مناسب برای جبران کم خونی کودکان
مواد غذایی حاوی آهن می‌توانند به جبران کم خونی کودکان کمک کنند. درمان خانگی کم خونی در کودکان شامل گنجاندن غذاهای مقوی برای کودکان شامل مواد غذایی زیر در رژیم غذایی کودک شماست:
- گوشت قرمز
- غذای دریایی
- تخم‌مرغ
- غلات غنی‌شده با آهن
- لوبیا و عدس
- اسفناج
- خرما
- زردآلو
- سبزیجات سبز تیره و برگ‌دار
همچنین درمان خانگی کم خونی در کودکان زمانی مؤثرتر واقع می‌شود که شما با گنجاندن غذاهای سرشار از ویتامین سی به جذب بیشتر آهن کمک کنید تا علائم کم خونی در کودکان کاهش یابد.
چه زمانی کم خونی در کودکان خطرناک است؟
کم خونی کودکان می‌تواند در صورت عدم تشخیص و درمان مناسب، وضعیت جدی‌تری ایجاد کند. این موضوع می‌تواند باعث کاهش عملکرد سلول‌های قرمز خون و درنتیجه کاهش انتقال اکسیژن به اندام‌ها شود. اگر کودک دچار کم خونی شود، می‌تواند باعث کاهش انرژی و فعالیت‌های روزمره او شود. بنابراین، تشخیص زودرس و درمان مناسب کم خونی در کودکان بسیار حائز اهمیت است.
همان‌طور که گفته شد انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد که ارثی است، بنابراین سابقه کم خونی در خانواده یا والدین می‌تواند میزان خطرناک بودن کم خونی کودکان را به‌خوبی نشان دهد. فراتر از آن، تعدادی از عوامل می‌توانند خطر ابتلا به کم خونی را افزایش دهند؛ ازجمله آنان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نارس بودن نوزاد
- وزن کم هنگام تولد
- از دست دادن خون در اثر ضربه یا جراحی
- بیماری یا عفونت طولانی‌مدت
- کمبود تغذیه یا سوءتغذیه
خرید مولتی ویتامین برای سلامتی بدن از بهترین برندها
نحوه پیشگیری از کم خونی کودکان
بهترین راه برای پیشگیری کم خونی کودکان، آن است که نوزاد با شیر مادر تغذیه شود؛ چراکه شیر مادر سرشار از آهن است. همچنین می‌توان از شیر خشک غنی‌شده با آهن استفاده کرد. برای اینکه علائم کم خونی در نوزادان را هیچ‌وقت مشاهده نکنید، به کودکانتان غذاهای غنی از آهن بدهید. همچنین بهتر است که کودک بین یک تا پنج سال روزانه بیش از ۷۱۰ میلی‌لیتر شیر نخورند. همچنین فراموش نکنید که علائم کم خونی در کودکان ممکن است مشهود نباشد و این موضوع چرخه رشد کودک را دچار اختلال کند. پس مطمئن شوید که در مورد رژیم غذایی فرزندتان و مقادیر توصیه‌شده آهن موردنیاز کودکتان با پزشک او همواره مشورت می‌کنید. اگر علائمی از خونریزی شدید، خستگی یا بی‌حالی در نوزاد و کودک خود مشاهده کردید، سریعا با یک پزشک متخصص اطفال تماس بگیرید و یا به نزدیک‌ترین کلینیک مراجعه کنید.